«Η ύστατη στιγμή εξευγενίζει εκείνον που γκρεμίστηκε βαθιά. Ο θάνατος ζυγώνει σαν φίλος αυστηρός, που ευεργετικά σκορπάει γαλήνη» – Εγώ η Μαρία Στιούαρτ
Η Άντζελα Μπρούσκου συνεχίζει, μαζί με την Παρθενόπη Μπουζούρη, να κάνουν έναν σύγχρονο θέατρο, με τους δικούς όρους κοσμοθεωρίας και αισθητικής αντίληψης, φέρνοντας τα κλασσικά έργα, στην εποχή μας, με πίστη στο κείμενο, αλλά όχι αγκύλωση. Εδώ η σκηνοθέτης και ηθοποιός προσεγγίζει την Μαρία Στιούαρτ του Φρίντριχ Σίλλερ, ένα από σημαντικότερα έργα του παγκόσμιου δραματολογίου, που παρουσιάζεται στην Κεντρική σκηνή του θεάτρου ΑΛΜΑ. «…Η Μαρία Στιούαρτ είναι ένα έργο για δύο πρόσωπα που φιλοδοξούν να συνοψίσουν τις αντινομίες της γυναικείας ψυχής μέσα από ένα ιστορικό επεισόδιο» έγραψε ο κεφαλαιώδης για το ελληνικό θέατρο και τα γράμματα μας, Τάσος Λιγνάδης, «ο Σίλλερ δραματοποιεί μια αδυσώπητη ερωτική αντιζηλία δύο βασιλισσών, βυθομετρώντας τη γυναικεία ψυχή και διεκδικώντας με το ήθος και τη διάνοια του εν λόγω έργου την επικράτεια της τραγωδίας». Η Μπρούσκου βυθίζεται σ αυτή την βυθομέτρηση, χωρίς να χάνεται σε ανασύσταση εποχή, αλλά στις ψυχές των γυναικών εξουσίας του έργου, γεμίζοντας τη σκηνή με κρυσταλλικούς πίνακες και υποβάλλοντας με δραματικούς φωτισμούς. Παίζουν, η σπουδαία πάντα Κατερίνα Μαραγκού, η one of a kind Παρθενόπη Μπουζούρη και οι Νίκος Καρδώνης, Γιάννης Σαμσιάρης, Γιώργος Φριτζήλας, Γιώργος Τριανταφυλλίδης.
Οι ιστορικές παράμετροι, πέρα απ τους ανθρώπους και την τέχνη
Η Ιστορία στο έργο, σηκώνει και πάλι την παντοδύναμη ρομφαία της και ως αρχάγγελος εξουσίας πάνω σε υπάρξεις, τις τινάζει σαν σκόνες απ τις πορφύρες της. Πορφύρες σαν αυτές των βασιλισσών που αφορούν στο έργο του πρώτου, μεγάλου ρομαντικού, του Φρίντριχ Σίλλερ. Η Ελισάβετ, η ορφανή, η παρατεταμένη, η περιθωριακή στα παιδικά της χρόνια, η κόρη μια μάνας εκτελεσμένης από τον σύζυγο και τις ορέξεις, η όχι όμορφη, που γινεται βασίλισσα σε έναν κόσμο, σκληρά ανδρικό και ορθώνεται ως «Παρθένα Βασίλισσα» γιατί δεν επιθυμεί να μοιραστεί τον θρόνο της με κανέναν άντρα. Είναι δικός της! Είναι η Βασίλισσα της Αγγλίας. Η εξαδέλφη της, απ την άλλη, η Βασίλισσα της Σκωτίας, η Μαίρη, έχασε τέσσερα βασίλεια εξαιτίας των αποτυχημένων γάμων της, που ήταν υποχρεωμένη να κάνει για να υπάρξει με οντότητα στον καιρό. Ήταν η μοναδική απόγονος του βασιλιά της Σκωτίας, Ιάκωβου Ε’ και κληρονόμησε τον θρόνο σε ηλικία έξι ημερών, όταν πέθανε ο πατέρας της. Βέβαια δεν κυβέρνησε η ίδια, αλλά οι αντιβασιλείς που ήρθαν σε συνεννόηση με τον Ερρίκο και αποφάσισαν να την παντρέψουν με τον γιο του, Εδουάρδο για να ενώσουν τα δύο βασίλεια. Εμπόδιο στην ειρηνική ένωση στάθηκε η θρησκεία. Η Μαίρη ήταν καθολική, ενώ στην Αγγλία και τη Σκωτία είχαν την εξουσία οι προτεστάντες. Οι Καθολικοί δεν δέχονταν το γάμο, γιατί υποστήριζαν ότι η βασίλισσα έπρεπε να παντρευτεί τον καθολικό Γάλλο πρίγκιπα. Ο Ερρίκος επιτέθηκε με αγριότητα, αλλά οι Καθολικοί αντιστάθηκαν και έστειλαν κρυφά τη Μαίρη στη Γαλλία. Εκεί πέρασε τα επόμενα 13 χρόνια της ζωής της, περιτριγυρισμένη από Γάλλους ευγενείς. Στα 1558, σε ηλικία 16 ετών, παντρεύτηκε τον διάδοχο του γαλλικού θρόνου, Φραγκίσκο Β’. Ένα χρόνο μετά το γάμο τους, πέθανε ο Γάλλος βασιλιάς και ο Φραγκίσκος ανέβηκε στο θρόνο. Στο πλευρό του, η Μαίρη που πλέον ήταν Βασίλισσα της Σκωτίας και της Γαλλίας. Την ίδια περίοδο η Ελισάβετ στέφθηκε βασίλισσα της Αγγλίας και της Ιρλανδίας και δίχασε τον λαό της. Οι Καθολικοί δεν δέχονταν την προτεστάντισσα βασίλισσα και θεωρούσαν ως νόμιμη διάδοχο του θρόνου την Μαίρη, που ξαφνικά απέκτησε τέσσερα βασίλεια, χωρίς να κυβερνά κανένα. Η βασίλισσα της Σκωτίας, της Αγγλίας, της Ιρλανδίας και της Γαλλίας ήταν όμορφη, ζωηρή, εξαιρετικά μορφωμένη, πνευματώδης στη συζήτηση, με χιούμορ, με αγάπη για τη ζωή και τις απολαύσεις της. Ο Φραγκίσκος ήταν ένα χρόνο μικρότερός της, αδύναμος και φιλάσθενος. Μεταξύ του ζευγαριού υπήρχε αδελφική αφοσίωση, αλλά ο πρίγκιπας δεν ήταν σε θέση να κυβερνήσει. Ο νεαρός πρίγκιπας αρρώστησε και πέθανε στις 5 Δεκεμβρίου του 1560, αφήνοντας την Μαίρη μόνη και απροστάτευτη. Ο δεύτερος γάμος με τον ξάδελφο της βασίλισσας Ελισάβετ ήταν η μόνη λύση που της απέμενε ήταν να επιστρέψει στη Σκωτία, όπως και έκανε τον Αυγούστου του 1561. Οι θρησκευτικές διαμάχες, όπως ήταν αναμενόμενο, την ακολούθησαν και εκεί. Η Σκωτία ήταν προτεσταντική και δεν καλωσόρισε την καθολική βασίλισσα. Όμως η Μαίρη φέρθηκε με πρωτόγνωρη ανεκτικότητα και δέχτηκε όλους τους προτεστάντες συμβούλους χωρίς καμία αντίδραση. Η πράξη της κέρδισε την συμπάθεια των υπηκόων και για ένα διάστημα, επικράτησε σχετική ηρεμία. Τα νερά ήρθε να ταράξει ο δεύτερος γάμος της βασίλισσας.
Ένας άνδρας για δυο βασίλισσες και εξαδέλφες
Η Μαίρη επέλεξε για γαμπρό τον Λόρδο Ντάρνλι, που ήταν ξάδελφος και της ίδιας και της Ελισάβετ. Ήταν μία λανθασμένη πολιτικά κίνηση, γιατί ο γάμος ενίσχυε υπερβολικά τη σχέση της Μαίρης με τον αγγλικό θρόνο και θορύβησε την Ελισάβετ. Λέγεται πως η βασίλισσα της Αγγλίας ήταν ερωτευμένη με τον Ντάρνλι, τον ωραίο, τον επιπόλαιο, τον γλεντοκόπο και υστερόβουλο. Η Ελισάβετ όπως και να έχει έγινε εχθρός! Ο Ντάρνλι, ακόμα, ήταν Άγγλος και προκαλούσε το μίσος των Σκωτσέζων συμβούλων και υπηκόων της. Η όμορφη Μαίρη είτε είχε τυφλωθεί απ’ τον έρωτα και δεν υπολόγιζε το κόστος, είτε ήθελε να κατακτήσει τον άνδρα της πανίσχυρης εξαδέλφης της. Φανταζόταν ήδη τον γιο τους, που θα γινόταν Βασιλιάς της Σκωτίας και της Αγγλίας, αν η Ελισάβετ δεν αποκτούσε παιδιά. Ο γάμος που ξεκίνησε γεμάτος ενθουσιασμό κατέληξε σε παταγώδη αποτυχία. Ο Ντάρνλι ήταν ένας μέθυσος, που αδιαφορούσε για τη Σκωτία και τα καθήκοντά του. Δεν κατάφερε ποτέ να γίνει συμπαθής ούτε στους αυλικούς ούτε στο λαό. Η Μαίρη αρνήθηκε να τον ονομάσει βασιλιά της Σκωτίας και όχι απλά «βασιλικό σύζυγο», ακριβώς γιατί δεν τον εμπιστευόταν. Ο Ντάρνλι έγινε έξαλλος με την απόφασή της και θεώρησε ότι για όλα έφταιγε ο Ιταλός σύμβουλός της, Δαβίδ Ρίτσιο. Στις 9 Μαρτίου του 1566, ο Ντάρνλι εισέβαλλε στα ιδιαίτερα διαμερίσματά της, όπου δειπνούσε με τον Ρίτσιο και στενούς της φίλους. Μπροστά στα μάτια της, σκότωσε τον Ρίτσιο μαχαιρώνοντας τον. Η βασίλισσα ήταν 6 μηνών έγκυος και εξαιτίας του συμβάντος, κόντεψε να χάσει το παιδί της. Η Μαίρη και οι σύμβουλοί προσπαθούσαν να βρουν τον ευκολότερο τρόπο να ξεφορτωθούν τον σύζυγό της. Το διαζύγιο δεν ήταν μία απ’ τις επιλογές, καθώς δεν το αναγνώριζε η καθολική εκκλησία. Προφανώς, η εκκλησία δεν αναγνώριζε ούτε τη δολοφονία, αλλά αυτό δεν στάθηκε ικανό εμπόδιο. Στις 9 Φεβρουαρίου του 1567, ο Λόρδος Ντάρνλι βρέθηκε νεκρός έξω από την οικεία του στο Εδιμβούργο. Το προηγούμενο βράδυ είχε ξεσπάσει πυρκαγιά στο κτίριο, το οποίο καταστράφηκε ολοσχερώς. Η Μαίρη είχε αποχωρήσει λίγες ώρες πριν, για να επισκεφθεί φίλους της. Ο Ντάρνλι βρέθηκε στον κήπο, που σήμαινε ότι είχε ξεφύγει απ’ τη φωτιά και δολοφονήθηκε. Ως εγκέφαλος της πλεκτάνης θεωρήθηκε ο σύμβουλος της βασίλισσας, Κόμης του Μπόθγουελ. Τον Μάιο του 1567, τρεις μήνες μετά το θάνατο του συζύγου της, η Μαίρη παντρεύτηκε τον πιθανό δολοφόνο του, τον Κόμη του Μπόθγουελ. Υπάρχουν δύο σενάρια σχετικά με την εξέλιξη των γεγονότων. Το ένα υποστηρίζει ότι η Μαίρη δεν γνώριζε τίποτα για τη δολοφονία και ο Μπόθγουελ απήγαγε τη Μαίρη, τη βίασε και την ανάγκασε να τον παντρευτεί. Σύμφωνα με το δεύτερο σενάριο, η Μαίρη και ο Μπόθγουελ ήταν εραστές και σχεδίασαν, από κοινού, τη δολοφονία του Λόρδου Ντάρνλι. Για να αποδείξουν την ενοχή της βασίλισσας, οι αντίπαλοί της χρησιμοποίησαν επιστολές της, που ανέφεραν τον έρωτά της για τον Μπόθγουελ και τη σύμφωνη γνώμη της στη δολοφονία. Η Μαίρη υποστήριξε ότι οι επιστολές ήταν πλαστές και μέχρι σήμερα, κανείς δεν έχει καταφέρει να εξακριβώσει την αυθεντικότητά τους ή μη. Όμως το αποτέλεσμα για την Μαίρη ήταν το ίδιο. Ο Μπόθγουελ εξορίστηκε στη Δανία, όπου και πέθανε, άρρωστος και αλκοολικός. Η Μαίρη αναγκάστηκε να παραιτηθεί απ’ τον θρόνο και φυλακίστηκε στη Σκωτία. Η Μαίρη απέδρασε από τη Σκωτία και στράφηκε για βοήθεια προς την ξαδέλφη της, Ελισάβετ. Πίστευε ότι μία βασίλισσα είχε χρέος να βοηθήσει μια άλλη βασίλισσα. Η Ελισάβετ δέχτηκε και παραχώρησε στη Μαίρη ένα πολυτελές οίκημα στο κέντρο της Αγγλίας, μακριά από τους Σκωτσέζους. Η Μαίρη μπορεί να πίστευε ότι η ξαδέλφη της νοιαζόταν μόνο για την προστασία της, αλλά η πραγματικότητα ήταν πολύ διαφορετική.
Όταν ο δήμιος έδειξε βάναυσα το κομμένο κεφάλι της Στιούαρτ στο διψασμένο για αίμα κοινό του
Η Ελισάβετ ουσιαστικά φυλάκισε τη Μαίρη με το πρόσχημα της ασφάλειας και την απομάκρυνε από τη θέση εξουσίας. Μετά από 19 χρόνια όμως, ακόμα και η Μαίρη κατάλαβε ότι παρά τις ανέσεις και τους υπηρέτες, ζούσε σε μια φυλακή. Η ύπαρξη της Μαίρης, ακόμα και στην απομόνωση, αποτελούσε απειλή για την Ελισάβετ. Όταν ξέσπασαν εξεγέρσεις απ’ τους Καθολικούς, που ήθελαν να επαναφέρουν τη Μαίρη στο θρόνο, η Ελισάβετ θεώρησε ότι υποκινούνταν από τη φυλακισμένη βασίλισσα. Ακόμα και όταν τη διαβεβαίωναν ότι η Μαίρη ήταν βαριά άρρωστη και αδυνατούσε να σηκωθεί ακόμα και από το κρεβάτι της. Η βασίλισσα της Αγγλίας βρισκόταν σε μια συνεχή κατάσταση παράνοιας. Πίστευε ότι η Μαίρη συνωμοτούσε εναντίον της και ήθελε να την εκτελέσει, αλλά δεν είχε στοιχεία για να την καταδικάσει. Επιπλέον, δεν ήθελε να εκτελέσει μια βασίλισσα, γιατί θα έδειχνε στους αντιπάλους της ότι ήταν αποδεκτό να εκτελεστεί η «εκπρόσωπος του Θεού». Τελικά όμως ξεπέρασε τις αναστολές της και διέταξε την εκτέλεση της την 1η Φεβρουαρίου του 1587. Ως αφορμή στάθηκαν πάλι «επιστολές» της Μαίρης, που σύμφωνα με το κατηγορητήριο, αντάλλασσε κρυφά με τον τραπεζίτη Ρομπέρτο ντι Ριντόλφι, που σχεδίαζε τη δολοφονία της Ελισάβετ και την αντικατάστασή της με την Μαίρη. Η δίκη της βασίλισσας της Σκωτίας διήρκεσε μόλις δύο μέρες και κατέληξε στην καταδίκη της. Στις 7 Φεβρουαρίου, ειδοποίησαν την 45χρονη Μαίρη, ότι θα εκτελούνταν την επόμενη μέρα. Τα ρούχα που φόρεσε στην εκτέλεσή της ήταν βαθύ κόκκινο, το χρώμα των χριστιανών μαρτύρων. Ο δήμιος χρειάστηκε τρεις προσπάθειες για να την αποκεφαλίσει. Ύστερα έπιασε το κεφάλι απ’ τα μαλλιά και το έδειξε στους παρευρισκόμενους. Ξαφνικά, το κεφάλι έπεσε στο πάτωμα και αποδείχτηκε ότι η Μαίρη φορούσε περούκα. Τα δικά της μαλλιά είχαν ασπρίσει! Η βασίλισσα Ελισάβετ πέθανε 16 χρόνια μετά, στις 24 Μαρτίου του 1603 και ο χειρότερος της φόβος έγινε πραγματικότητα. Τη διαδέχτηκε ο γιος της Μαίρης, ο Ιάκωβος, ο οποίος έγινε βασιλιάς της Σκωτίας και της Αγγλίας.
