Ποιος είναι ο διάδοχος του Ανδρέα Παπανδρέου; Σαρανταέξι χρόνια μετά την 3η Σεπτέμβρη κι η κληρονομιά του ΠΑΣΟΚ είναι ζωντανή. Όμως, το ΠΑΣΟΚ έχει μετατραπεί σε ΚΙΝΑΛ και τον κύριο όγκο των ψηφοφόρων του, έχει ο Αλέξης Τσίπρας του ΣΥΡΙΖΑ. «Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα» λοιπόν, σε έτος κορωνοϊού; Τι σημαίνει σοσιαλισμός σήμερα; Τι σημαίνει αριστερά, σε μία χώρα, που επιβίωσε μετά 10 ετών μνημόνια και τώρα βιώνει την παγκόσμια λαίλαπα του κορωνοϊού Covid-19; Έχουν ελπίδα τα μικρομεσαία στρώματα ν΄ ανασάνουν; Οι νέοι να ξαναδούν αξιοπρεπείς μισθούς; Οι συνταξιούχοι να μην βλέπουν τη σύνταξή τους να μειώνεται; Το ΠΑΣΟΚ του ’81 πως βλέπει στον καθρέφτη το ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ του 2020;
Το ΠΑΣΟΚ και ένα ιστορικό πολιτικό λάθος
Ο αείμνηστος καθηγητής μου, Στέλιος Αλεξανδρόπουλος παρέδιδε σεμινάριο για τα «Πολιτικά Κόμματα στη Μεταπολεμική Ελλάδα»και μου έδωσε ως θέμα το«ΠΑΣΟΚ και Λαϊκισμός».Το συμπέρασμα στο οποίο είχα καταλήξει ήταν πως το ΠΑΣΟΚ δεν μπορεί να ιδωθεί ως λαϊκιστικό κόμμα, γιατί θα επιζήσει και μετά τον φυσικό θάνατο του ιστορικού ηγέτη και ιδρυτή του. Παρότι αυτή η εργασία γράφτηκε το 1992, τα γεγονότα με δικαίωσαν. Σε ό, τι αφορά στην εργασία, που παρουσίασε η αδελφική μου φίλη, Δήμητρα Πετράκη επικεντρώθηκε στο χρονικό διασπάσεων του ΚΚΕ και στην αδυναμία της Αριστεράς να παραμείνει ενωμένη. Τα γεγονότα δικαίωσαν κι εκείνη: Το 2015 είχαμε ουσιαστικά άλλη μία διάσπαση στον αριστερό χώρο. Ήταν η κυβέρνηση της Αριστεράς, που διασπάστηκε. Η τωρινή ιστορική συγκυρία είναι μοναδική από κάθε άποψη. Η δεξιά παράταξη κυβερνά, μετά από μνημόνια, με απόλυτη κυριαρχία και η Αριστερά βιώνει τις αντιφάσεις της και την αδυναμία συγκρότησης ενός ενιαίου σοσιαλιστικού – αριστερού μετώπου, μετά την ήττα του Ιουλίου του 2019. Η 3η Σεπτέμβρη εν τέλει έχει πολλούς μνηστήρες, αφού έχει αναφορές και στο ιστορικό ΠΑΚ και στη Νεολαία Λαμπράκη και στη γενιά του 1-1-4 και του Πολυτεχνείου αλλά και στον εμφύλιο. Το, άλλοτε, αριστερό ΠΑΣΟΚ με την τροτσκιστική πτέρυγα κι ένα μεγάλο κομμάτι των Ακη-κών, που ήθελαν περισσότερο κοινωνικό κράτος σε μεγάλο βαθμό έχει μετακομίσει στον ΣΥΡΙΖΑ. Επομένως, υπάρχει μία σύγχυση ηθελημένη ή αθέλητη στην αριστερά, ότι πιστοποιητικά αριστεροσύνης είχαν μόνο το ΚΚΕ – Εξωτερικού, Εσωτερικού, ΜΛ- ΛΜ, ΑΝΤΑΡΣΥΑ κ.ά. πως ο κόσμος του ΠΑΣΟΚ ήταν αυστηρά κεντρογενής. Πρόκειται για ιστορικό πολιτικό λάθος. Αφενός, διότι το κουτί ΠΑΣΟΚ δεν είναι ενιαίο σε όλες τις εποχές, αφετέρου διότι υπήρχαν διάφορες σχολές σκέψεις. Όπως σε όλα τα κόμματα εξουσίας και το ΠΑΣΟΚ είχε τάσεις, οι οποίες ήταν μπετοναρισμένες ή αμπετονάριστες. Εγκόλπωνε κι αριστερό κόσμο, ο οποίος όμως ήθελε πρόταση εξουσίας κι όχι απλά μια στείρα αντιπαράθεση, με την αριστερά εκτός κοινωνίας. Ο Αλέξης Τσίπρας κι η ηγετική ομάδα του ΣΥΡΙΖΑ κατόρθωσαν ν΄ αντιστρέψουν το πολιτικό ερώτημα. Επιχείρησαν και κατάφεραν ν΄ αλώσουν ουσιαστικά για πρώτη φορά το ΠΑΣΟΚ, μετά το διάγγελμα Γιώργου Παπανδρέου στο Καστελόριζο και να φέρουν αυτόν τον κόσμο δίπλα τους.
Από το ΠΑΣΟΚ στον ΣΥΡΙΖΑ… Το ελιτίστικο ΠΑΣΟΚ στη θέση του λαϊκού
Γιατί όμως το ΠΑΣΟΚ κυβέρνησε τόσα χρόνια και σήμερα παραμένει αλλά όχι ως συμπρωταγωνιστής στο πολιτικό στερέωμα; Γιατί έχασε το έρεισμά του στην κοινωνία; Ήταν μόνο τα μνημόνια; Ήταν μόνο ο Γιώργος Παπανδρέου ή ο Ευάγγελος Βενιζέλος, που έφταιγαν; Πρόκειται για μία διαρκή διαδικασία μετάβασης. Από το ΠΑΣΟΚ των διανοουμένων, των συνδικαλιστών, των επαγγελματιών της αγοράς, των αγροτών, που είχαν θέση και λόγο στο κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι, από την αλλαγή στο οικογενειακό δίκαιο, τη δημόσια διοίκηση, την είσοδο στο Δημόσιο, την υγεία, τα ΔΗΠΕΘΕ τον ελλειμματικό αλλά βελτιωμένης έκδοσης εκδημοκρατισμό των Σωμάτων Ασφαλείας, περάσαμε στο ελιτίστικο και διαβρωμένο από την πολύχρονη φθορά της εξουσίας, ΠΑΣΟΚ. Περάσαμε στο στάδιο των αμέτρητων δελφίνων. Κι ο κόσμος του ΠΑΣΟΚ δεν συγχώρεσε αυτούς, που το πούλησαν, με τα εξοπλιστικά, με το χρηματιστήριο, με την απομάκρυνση από τις ρίζες του. Το συναισθηματικό κομμάτι, που έδενε τον απλό ψηφοφόρο του ΠΑΣΟΚ με το κόμμα του, ουσιαστικά κατέρρευσε. Το παλαιό ΠΑΣΟΚ είχε λόγο στα πεπραγμένα. Δεν ήταν παρεούλα της ηγεσίας, που αυτή και μόνο, αποφάσιζε για τα πάντα. Επομένως, το ΠΑΣΟΚ κυβέρνησε, γιατί είχε ένα κομμάτι της κοινωνίας, η οποία ένιωθε πως συγκυβερνούσε, στο μερίδιο, που της αναλογούσε. Κανένα άλλο κόμμα στην ελληνική κοινωνία, δεν κατόρθωσε ν΄ αποκτήσει τόσο βαθιές ρίζες στην κοινωνία.
Το ΠΑΣΟΚ, ως άλλος Ανταίος έχασε τη δύναμη, που έπαιρνε από τη Γη/Κοινωνία
Δεν ήταν μόνο οι 3, 10, 40 αγαπημένοι νοματαίοι του Ανδρέα Παπανδρέου ή των ηγετικών στελεχών και της καμαρίλας. Δεν ήταν καν η αστική γειτονιά, οι λέσχες, τα καλά Πανεπιστήμια. Ήταν η αίσθηση, ότι η φωνή του τελευταίου Έλληνα, ΠΑΣΟΚτζή θα φτάσει μέχρι τα αυτιά του Προέδρου. Ήταν η αίσθηση, πως και η τελευταία τοπική οργάνωση, δεν ήταν μόνο ένας φορέας υλοποίησης και τακτοποίησης ημετέρων, αλλά παραγωγής πολιτικής σκέψης και στελεχών. Ένας οργασμός προτάσεων, ο οποίος έφτανε στους τελικούς αποδέκτες. Η τοπική οργάνωση μπορεί να «έκραζε» ανοιχτά έναν υπουργό, επειδή δεν ήταν συνεπής στις δεσμεύσεις του. Ουσιαστικά ήταν ένα μάθημα πολιτικής στην πράξη, που η κοινοβουλευτική Αριστερά στα δικά της μέλη δυστυχώς σε πολλές περιπτώσεις καπέλωνε. Κι επί Παπανδρέου γινόταν αυτό, με τις αλλεπάλληλες διαγραφές αλλά δεν ήταν η μόνη οπτική. Η αποδόμηση των οργανώσεων, όχι ως κομματικά, αλαλάζοντα κύμβαλα αλλά ως πολιτικές συνεκτικές δομές ακρωτηρίασε την πιο σημαντική δύναμή του, τη δύναμη των πολιτών. Το ΠΑΣΟΚ, ως άλλος Ανταίος έχασε τη δύναμη, που έπαιρνε από τη Γη/Κοινωνία. Οι τοπικές οργανώσεις είχαν προβλήματα βιωσιμότητας. Κι αυτή η απώλεια δεν ήταν μόνο η ψευδαίσθηση της πολιτικής. Ήταν η αίσθηση πως το ΠΑΣΟΚ αλλάζει και γίνεται μία οργανωμένη δομή, η οποία έχει στεγανά. Αυτό που έχτισαν ο Κώστας Λαλιώτης, ο Κώστας Σκανδαλίδης πήγε περίπατο. Έσπασε ο συνδετικός κρίκος από τύπους σαν τον Μιχάλη Χρυσοχοΐδη και τους συν αυτώ, που βρέθηκαν στη Γενική Γραμματεία. Ο Γιώργος Παπανδρέου, ο οποίος είχε το χάρισμα να επικοινωνεί με τον κόσμο, μ΄ έναν άλλο τρόπο από τον πατέρα του έκλεισε την πόρτα, διότι είχε δίπλα του σωματοφύλακες, οι οποίοι δεν τον προστάτεψαν. Δεν άκουσε τις καλόγνωμες ιστορικές συμβουλές στελεχών, όπως ο αείμνηστος Δημήτρης Κρεμαστινός, που του ζητούσαν απεγνωσμένα να μην πάει στο Καστελόριζο. Ο Ευάγγελος Βενιζέλος έτσι κι αλλιώς είχε περιορισμένη ισχύ στον κόσμο του ΠΑΣΟΚ και στον συνταυτισμό με Σαμαρά έχασε πανηγυρικά. Κι ενώ θα μπορούσε κάποια πράγματα ν’ αλλάξει η Φώφη Γεννηματά δεν την ευνόησε η συγκυρία αλλά κι η δική της πολιτική διαδρομή να μετακομίζει από τις παραδοσιακές θέσεις του ΠΑΣΟΚ (περί απλής αναλογικής, συναθροίσεων κ.ά.). Εγκλωβίστηκε στο ίδιο δίλημμα, που παθαίνουν οι αρχηγοί «δικός τους» ή «δικός μου». Επιλογές νέων προσώπων, που δεν θα έμπαιναν ποτέ στην κληρωτίδα ούτε για … θυρωροί μπήκαν μπροστά. Κι από την άλλη πλευρά ο Νίκος Ανδρουλάκης, δεν αντιλήφθηκε ότι δεν μπορεί να αποδομήσει όλο το χτισμένο ΠΑΣΟΚ για να βγει το καινούργιο στη φόρα.
Οι επιλογές Αλέξη Τσίπρα
Η κίνηση Αλέξη Τσίπρα να βγει μπροστά ο Νάσος Ηλιόπουλος είναι προς τη θετική κατεύθυνση. Είναι ένας άνθρωπος ηπίων τόνων, ο οποίος μπορεί να φέρει μία ισορροπία ανάμεσα στις κραυγές του ΣΥΡΙΖΑ και στην απόλυτη νηνεμία πριν την τρικυμία. Επιπλέον, μπορεί να λειτουργήσει θετικά ως προς τα νέα παιδιά, που απαξιώνουν την πολιτική. Δεν είναι μία επιλογή, η οποία θα φέρει την άνοιξη στο πολιτικό στερέωμα, αλλά σίγουρα δεν θα γκρεμίσει. Είναι μία ασφαλής επιλογή, που μπορεί να χτίσει κάτι. Ο Νάσος Ηλιόπουλος έκανε μία αξιοπρεπή προεκλογική πορεία στον δήμο Αθηναίων, ο οποίος εκ των προτέρων φαινόταν πως ήταν εντελώς χαμένη υπόθεση. Είναι ένας άνθρωπος ευγενής, που μπορεί να κάνει μία αντιπαράθεση πολιτισμένη, και μπορεί να προσεγγίσει έναν κόσμο που έχει βαρεθεί τις πολεμικές, πολιτικές κραυγές. Μέλλει, όμως, να δοκιμαστεί στην πράξη η επιλογή Τζανακόπουλου, για τη Γενική Γραμματεία. Όταν η μισή πλευρά του ΣΥΡΙΖΑ κινδυνεύει να είναι σε ρήξη με την άλλη μισή, όταν το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης έχει χάσει δήμους και Περιφέρειες και διατρέχει κίνδυνο να είναι και πάλι εκτός Αυτοδιοίκησης, χρειάζεται και διπλωματική ικανότητα και εγρήγορση. Ο Δημήτρης Τζανακόπουλος είναι μία παρακινδυνευμένη επιλογή σε μία εποχή, που οι εσωκομματικές ισορροπίες είναι εξαιρετικά εύθραυστες. Η λογική ΚΚΕ σαφώς συνεισφέρει ως προς το οργανωτικό κομμάτι και μπετονάρει, αλλά δεν αφήνει τις οργανώσεις ν΄ αναπνεύσουν και την κοινωνία να εισρεύ,σει σε σκληρούς πυρήνες. Ο μετεκλογικός ΣΥΡΙΖΑ εμφανίζεται φοβικός ως προς τις αλλαγές στην ηγετική ομάδα και στην ενσωμάτωση των νέων ισορροπιών αλλά και νέων προσώπων, που αναδείχτηκαν στις τοπικές κοινωνίες. Η επιλογή Τσίπρα να φύγει έστω και για λίγο ο Νίκος Παππάς από το προσκήνιο είναι στη σωστή κατεύθυνση. Η παρουσία του με την ιστορία Μιωνή δυναμίτιζε το τοπίο στο εσωτερικό του ΣΥΡΙΖΑ. Όμως, εν τέλει, η άρθρωση σαφούς πολιτικού λόγου και λύσεων είναι το ζητούμενο. Η εμμονή με τα πεπραγμένα κουράζει. Κι ο τελευταίος ψηφοφόρος θέλει να δοκιμάσει φρέσκα κι όχι μπαγιάτικα πολιτικά κουλούρια. Θέλει απαντήσεις στην σκληρή καθημερινότητα. Σαφώς, ο αρχηγός ακόμη και σ΄ ένα αριστερό κόμμα δεν μπορεί να είναι διακοσμητικός απέναντι σ’ όσους ακολουθούν προσωπικές στρατηγικές, όχι στο πλαίσιο μιας πολιτικής αντιπαράθεσης αλλά μίας προσωπικής βεντέτας.
ΣΥΡΙΖΑ και ΜΜΕ
Αν ο ΣΥΡΙΖΑ θέλει να ξανακυβερνήσει έχει ένα «χρυσό χαρτί», που λέγεται Αλέξης Τσίπρας. Αλλά τα χαρτιά δεν κρατιούνται από μόνα τους, όταν δεν υπάρχει οργανωμένη βάση ή τα ηγετικά στελέχη νομίζουν ότι εύκολα μπορούν να γίνουν χαλίφηδες στη θέση του χαλίφη. Δεν κρατιέται, λοιπόν η εξουσία για τον κόσμο της Κεντροαριστεράς, όταν γελοίοι ηγεμονισμοί μπαίνουν μπροστά. Τα παιχνιδάκια εξουσίας, οι μοιρασιές θέσεων, τα κομματικά οφίτσια ουδόλως ενδιαφέρουν τον κόσμο, ο οποίος φοβάται για τα παιδιά του, για τη ζωή του, βλέπει να χάνει τη δουλειά του, την αξιοπρέπειά του. Βλέπει πάλι το πορτοφόλι του ν΄ αδειάζει και πλέον βρίσκεται ξανά στο σημείο μηδέν λόγω πανδημίας, επερχόμενης οικονομικής κρίσης κι εξαιτίας και της ελληνοτουρκικής κρίσης. Το ΠΑΣΟΚ μεσουράνησε για πολλά χρόνια γιατί ήταν σε ανοιχτή τηλεφωνική γραμμή με την κοινωνία. Και καταβαραθρώθηκε όταν έχασε τον ομφάλιο λώρο του. Ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε πει μία μεγάλη κουβέντα, πως το ΠΑΣΟΚ ΔΕΝ κληρονομείται. Κι, όμως η ιστορική κληρονομιά διαχέεται στο πολιτικό σκηνικό της σύγχρονης Κεντροαριστεράς και φτάνει ως τις παρυφές της δεξιάς παράταξης. Τα μικρομεσαία στρώματα, οι άνθρωποι που ψήφισαν τον Αλέξη Τσίπρα και τον ΣΥΡΙΖΑ περιμένουν ουσιαστικές κινήσεις και ρεαλιστικές λύσεις, φέρνοντας νέους ανθρώπους στο προσκήνιο, ανοίγοντας διαύλους με την κοινωνία κι από τους δελφίνους παύση των εχθροπραξιών, στο εσωτερικό. Και την ίδια στιγμή αξιοποίηση άξιων στελεχών, που μπορεί να μην εκλέχθηκαν αλλά έδωσαν μάχη, κόντρα συχνά και σε ορισμένες αρτηριοσκληρωτικές κομματικές οργανώσεις. Ο κόσμος της πολυδιασπασμένης Κεντροαριστεράς τις απαντήσεις τις έδωσε το 2015, όταν ξαναψήφισε τον Αλέξη Τσίπρα μετά από ένα τρίτο κι επώδυνο μνημόνιο κι έφερε και τον Γιάνη Βαρουφάκη το 2019 στην πολιτική σκηνή. Όσο πιο γρήγορα το καταλάβουν ορισμένοι πως δεν έγινε όλος ο κόσμος ξαφνικά Αριστερός και πως ο ηγεμονισμός του ΠΑΣΟΚ βλάφτει σοβαρά το ΚΙΝΑΛ, τότε κι η χώρα θα γυρίσει πολιτική σελίδα. Η φαγωμάρα της κληρονομιάς του Ανδρέα Παπανδρέου είναι άνευ νοήματος, όταν οι πολίτες ψυχορραγούν σε οικονομικό και εργασιακό νεκροκρέβατο. Επομένως, αν ο ΣΥΡΙΖΑ και το ΠΑΣΟΚ, ακόμη και το ΜέΡΑ25 θέλουν να κυβερνήσουν έχουν ιστορική ευθύνη απέναντι στα μικρομεσαία στρώματα, που χειμάζονται. Ειδάλλως όση και κληρονομιά και να τους αναλογεί, θα τους τη φάει ο «δεξιός λύκος» κι εκείνοι θα μείνουν με την όρεξη και το αδειανό μπαούλο από φυλλάδια της 3ης Σεπτέμβρη…
