«Σε κάθε ξεσηκωμό ή σε κάθε επίπονη διαδρομή που γίνεται με αίτημα την αλλαγή, αυτό που χρειάζεται στην πραγματικότητα είναι, απλώς, μερικοί άνθρωποι. Καμιά φορά αρκεί μόνο ένας» – Φράνκλιν Μακέιν
Βόρεια Καρολίνα, Γκρίνσμπορο, 60 χρόνια πριν. Φαίνεται κοντινή χρονικά η απόσταση, κι όμως! Δεν είναι! Γεωργικές περιοχές! Μεγάλη η ύπαιθρος! Λευκός πληθυσμός και κάπου το 20 τοις εκατό, Αφροαμερικανοί, να δουλεύουν στις μεγάλες φυτείες του καπνού, στις καπνοβιομηχανίες και στα εργοτάξια. ΚΚΚ. Η «λευκή υπεροχή» κυριαρχεί και σκορπά τρόμο. Η πολιτεία είναι, όπως άλλωστε, του αμερικανικού Νότου, υπερ του φυλετικού διαχωρισμού. Και η μια φυλή, αυτή, των εξίσου Αμερικανών με τους υπολοίπους, αλλά με καταγωγή απ την Αφρική, κάποτε και χωρίς τη θέληση τους, δεν έχει κανέναν δικαίωμα.
Οι 4 του Γκρίνσμπορο, στη Βόρεια Καρολίνα
Είναι εκείνο ο Φεβρουάριος του 1960, που ο Φράνκλιν Μακέιν, ο Ιζέλ Μπλερ, ο Ντέιβιντ Ρίτσμοντ και ο Τζο Μακνίλ, φοιτητές στο δημόσιο Πανεπιστήμιο του Γκρίνσμπορο της Βόρειας Καρολίνας, έχοντας «πολύ θυμό για να νιώσουν φόβο», μπήκαν σε ένα παράρτημα του Woolwarth, μιας αλυσίδας πολυκαταστημάτων για χαμηλών οικονομικών πελάτες. Το κατάστημα επέτρεπε να ψωνίζουν Αφροαμερικανοί, στο χώρο του ταχυφαγείου και της αναψυχής απαγορευόταν αυστηρά, να συγχρωτιστούν με τους λευκούς που έκαναν τα ψώνια τους και πίναν τον καφέ τους για λίγο, ή τρώγανε το χάμπουργκερ τους. Οι τέσσερις φοιτητές, αποφασισμένοι, κάθισαν στον πάγκο του εστιατόριο και ζήτησαν καφέδες. Όταν ο ξαφνιασμένος σερβιτόρος αρνήθηκε να τους σερβίρει και τους ζήτησε να φύγουν, εκείνοι αρνήθηκαν και συνέχισαν να κάθονται και να περιμένουν την παραγγελία τους. Από όλο τον κόσμο στο εστιατόριο που έμεινε εμβρόντητος, μια λευκή, ηλικιωμένη γυναίκα σηκώθηκε και τους πλησίασε. «Νιώθω πολύ υπερήφανη για εσάς, παιδιά μου» τους είπε, «τι κρίμα που δεν το κάνατε αυτό δέκα χρόνια νωρίτερα, να έχω χρόνο μπροστά μου». Οι τέσσερις τους, ποτέ δεν ξέχασαν εκείνη την λευκή γιαγιά…
Ο καφές που άλλαξε για πάντα την Αμερική
Η κίνηση των τεσσάρων μαύρων φοιτητών μαθεύτηκε αμέσως, από στόμα σε στόμα, για την πρωτοφανή αντίδραση τους. Δεκάδες αρχικά, εκατοντάδες στη συνέχεια, νέοι, ανάμεσά τους και λευκοί, οργάνωναν καθιστικές διαμαρτυρίες σε μαγαζιά, καφετέριες και κατόπιν στα πανεπιστήμια. Το κίνημα ξεπέρασε σύντομα τα σύνορα της Βόρειας Καρολίνας και εξαπλώθηκε σε όλες τις μεγάλες πόλεις του αμερικανικού Νότου. Κάτι τόσο απλό, όσο ένας καφές, πυροδότησε μια μορφή αντίστασης που, που όπως εκτιμήθηκε αργότερα, «άλλαξε για πάντα την Αμερική».
Κάποτε η Ρόζα Πάρκς, στην Αλαμπάμα
Είχε προηγηθεί, μόλις πέντε χρόνια νωρίτερα, η απλά ανθρώπινη, αλλά τόσο γενναία κίνηση της Ρόζα Παρκς στην Αλαμπάμα, όταν αρνήθηκε να σηκωθεί από μια θέση στο λεωφορείο που ήταν «μόνο για λευκούς» και εξαπολύθηκε το «μεγάλο μποϊκοτάζ των λεωφορείων». Ήταν και πάλι μια απλά, στοιχειωδώς ανθρώπινη κίνηση. Η κουρασμένη γυναίκα θέλησε να καθίσει στις μόνες άδειες θέσεις. Της ζήτησαν να σηκωθεί και αρνήθηκε Φυσικά και της άσκησαν βία, δέχτηκε απειλές, έγινε στόχος πολιτικών εκβιασμών και μίσους. Η πράξη της κουρασμένης μοδίστρας, αυτή της πολιτικής ανυπακοής οδήγησε στη γέννηση του κινήματος κατά του φυλετικού διαχωρισμού, που εκφράστηκε με μποϊκοτάζ των λεωφορείων από τους έγχρωμους επί 381 ημέρες, και ανέδειξε τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και την ίδια να αναγνωριστεί, δεκαετίες μετα, ως η «μητέρα του σύγχρονου κινήματος πολιτικών δικαιωμάτων». Έτσι, και οι τέσσερις φοιτητές, θέλησαν να πιούν έναν καφέ, σε ένα πολυκατάστημα που έπαιρνε τα λεφτά των Αφροαμερικανών αλλά απευθυνόταν μόνο σε λευκούς, για όλα τα υπόλοιπα. Η καθιστική διαμαρτυρία στο Γκρίνσμπορο ήταν εκείνη που κινητοποίησε την αμερικανική νεολαία και δεν επέτρεψε να αγνοήσουν τα κέντρα εξουσία το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα.
Το Γκρίνσμπορο οδήγησε τον πρόεδρο Λίντον Τζόνσον να υπογράψει τους νόμους για τα πολιτικά και εκλογικά δικαιώματα των Αφροαμερικανών
Ο ιστορικός και συγγραφέας Άντριου Λιούις έγραψε στους «Los Angeles Times» πως «ξεχνάμε σήμερα πού βρισκόταν το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα τον Ιανουάριο του 1960. Έξι χρόνια αφότου το Ανώτατο Δικαστήριο είχε κρίνει αντισυνταγματικό το καθεστώς του φυλετικού διαχωρισμού στα σχολεία, μόνο 1 στους 100 αφροαμερικανούς μαθητές στο Νότο, φοιτούσε σε μεικτό σχολείο. Τέσσερα χρόνια μετά το τέλος του μποϊκοτάζ των λεωφορείων, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ προσπαθούσε ακόμα να αξιοποιήσει εκείνη τη νίκη. Πολλοί ανησυχούσαν ότι το κίνημα είχε βαλτώσει. Τότε ήρθε το Γκρίνσμπορο και άλλαξε τα πάντα». Η καθιστική διαμαρτυρία του Γκρίνσμπορο, πιστεύει και αξιολογεί ο Αμερικανός διανοούμενος, ήταν εκείνη που ριζοσπαστικοποίησε το κίνημα και το εξάπλωσε σε ολόκληρη την Αμερική, οδηγώντας, στα 1964, τον πρόεδρο Λίντον Τζόνσον να υπογράψει το νόμο για τα πολιτικά δικαιώματα και το 1965 το Νόμο για τα Εκλογικά δικαιώματα. Μια απλή, καθημερινή κίνηση, όπως ένας καφές, πυροδότησε μια χιονοστιβάδα εξελίξεων και άλλαξε την Ιστορία. Τα πολυκαταστήματα Woolworth, ήταν τελικά τα πρώτα που εγκατέλειψαν τη φυλετική πολιτική διαχωρισμού. Το κίνημα μη βίαιο κίνημα «sit-in» εξαπλώθηκε σε 55 πολιτείες των Ηνωμένων Πολιτείων αλλά και σε 13 κράτη που ίσχυε ο φυλετικός διαχωρισμός.
«Ο ρατσισμός, υπάρχει ριζωμένος, ενώ η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός αποτελούν μέγιστα και υπερφυλετικά προβλήματα»
Φυσικά πλέον η μέρα και η στιγμή και όλη αυτή η κίνηση τιμάται με πολλές εκδηλώσεις στην πόλη, στην πολιτεία και σε όλες τις ΗΠΑ, ενώ οι τέσσερις πρωτοετείς, τότε φοιτητές, έχουν αποσπάσει λογιών τίτλους και τιμές. Ο πρώην πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα, για την επέτειο των 60 χρόνων tweeted: “Πριν από εξήντα χρόνια, οι Τέσσερις του Γκρίνσμπορο πολέμησαν την αδικία με το να καθίσουν σε ένα πάγκο σερβιρίσματος. Η πορεία μας, η Ιστορία μας είναι γεμάτη από τέτοιες στιγμές. Εκείνες των ενεργειών πατριωτικής διαμαρτυρίας που εξελίσσουν αυτή τη χώρα και μάς κάνουν όλους να επιθυμούμε να ανταποκριθούμε στα υψηλότερα ιδανικά μας, με οποιοδήποτε κόστος – #BlackHistoryMonth». Όμως, ο πρωτεργάτης της κίνησης Φράνκλιν Μακέιν, ο οποίος εργάστηκε ως χημικός και αργότερα ως χρηματιστής, εξακολουθεί στα 68 του να πιστεύει ότι «είναι πολλά ακόμα αυτά που πρέπει να αλλάξουν σε μια χώρα που ναι, απέκτησε μαύρο πρόεδρο αλλά δεν έχει εξαλείψει το ρατσισμό, ενώ η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός αποτελούν μέγιστα και υπερφυλετικά προβλήματα». Και για άλλη μια φορά τόνισε την στάση ζωής του. «Κοιτάξτε γύρω σας, λέω πάντα στους άλλους. Βλέπετε καμιά αδικία; Ε! Κάντε κάτι γι’ αυτό».
