«Σ’ αγαπώ». «Μου λείπεις». «Πεθαίνω χωρίς εσένα». Κουβέντες παγκόσμιες που έχουν, φυσικά, χωρέσει στις πένες και τα στόματα ανθρώπων της τέχνης, της πολιτικής, αντρών και γυναικών που κατέκτησαν τον κόσμο και μέχρι σήμερα μας αφορούν. Ερωτεύτηκαν, που λες, κι αυτοί, κι αυτές! Κι ο έρωτάς τους όταν αποτυπώνεται σε λέξεις έχει ενδιαφέρον ακαταμάχητο. Η ανάγνωση των επιστολών τους είναι ολίγον τι… κλειδαροτρυπίσια, αλλά έχει, περισσότερο, από gossip διάθεση, ματιά θαυμασμού και μια ανακούφιση. Ανακούφιση γιατί στον έρωτα και στον θάνατο είμαστε όλοι ίσοι, τελικά.
Α. ΠΟΛΙΤΙΚΑΛ
ΚΟΡΕΚΤΝΕΣ ΛΟΒΣ:
Γεώργιος Παπανδρέου& Σοφία Μινέικο
Ο Γεώργιος Παπανδρέου, φοιτητής Νομικής και η Σοφία Μινέικο, φοιτήτρια Φιλολογίας, γνωρίστηκαν το 1907 στην Αθήνα κι ερωτεύτηκαν. Οι πιο συντηρητικές καταβολές της κοπέλας την έκαναν να γοητευτεί από την επαναστατική φλόγα του γοητευτικού νέου. Αυτός της έγραφε: «Είμαι ένας παράξενος άνθρωπος, Σοφία μου. Δεν συλλογίζομαι τα μελλούμενα· ούτε την ένωσή μας ή τα γεράματα. Χαίρομαι μόνο την καρδιά μου που σπαρταράει· αγαπώ τον πόνο μου» και «Παρηγορήσου, Σοφία μου, όσο μπορείς. Το μέλλον μας, το αύριο, είναι κοινό πια για μας· ό, τι και να γίνη ψηλά ή χαμηλά, σ’ την άβυσσο ή σ’ τα σύννεφα, με την κατάρα ή με την ευλογία των άλλων, εμείς, αν δεν προφθάση ο θάνατος, ενωρίς ή αργά, θα παρθούμε…». Της έγραφε πως «Αγάπη μου, αγάπη μου γλυκειά, δυο μάτια καρφωμένα μέσα μου μ’ ακολουθούν παντού· από την ώρα που χωρίσαμε στο τραμ, τα μάτια σου, τα παρθενικά, τα τίμια κι αγαπημένα. Έφευγα κι η καρδιά μου ολάκερη γύριζε πάλι, Σοφία μου, σε σένα, αγάπη μου γλυκειά. Έμπαινα στον ηλεκτρικό, μπήκα στις βάρκες, ανέβηκα στο παπόρι κι ένας πόνος και μια ανησυχία βαθειά μου βάραινε την καρδιά!». Παντρεύτηκαν το 1913, αλλά δεν έμειναν μαζί ως το τέλος, καθώς ο Παπανδρέου ερωτεύτηκε την Κυβέλη, την γνωστή τραγουδίστρια. Απέκτησαν μαζί έναν γιο, τον Ανδρέα.
Ο Ναπολέων και η Ζοζεφίνα του
Παράφορος εραστής, λάτρης των γυναικών, αλλά ερωτευμένος μέχρι τέλους με μία γυναίκα, την «άπιστη Ζοζεφίν» που τον περνούσε κατά έξι χρόνια. Τον παντρεύτηκε για την καλή ζωή που μπορούσε να της προσφέρει. Όταν έμαθε πως η σύζυγός του τον απατούσε έγραψε αυτό στον αδερφό του: «Το πέπλο σκίστηκε. Είναι τόσο στενάχωρο, όταν η καρδιά κρατάει τόσο αντικρουόμενα συναισθήματα για ένα άτομο… Χρειάζεται να μείνω μόνος. Με κούρασαν τα μεγαλεία. Όλα τα συναισθήματά μου έχουν στεγνώσει. Δε με νοιάζει πια η δόξα. Στα 29, έχω εξαντλήσει τα πάντα…». Δεν χώρισαν τελικά, αλλά, πλέον, άρχισε ο Ναπολέων τις απιστίες. Όταν πέθανε η αγαπημένη γυναίκα του διάσημου στρατηγού, αυτός έκοψε μερικές βιολέτες από τον κήπο της και τις έκλεισε σε ένα μενταγιόν που δεν αποχωρίστηκε μέχρι το τέλος της ζωής του. Αυτό είναι ένα απόσπασμα από μια επιστολή που της είχε στείλει. «Από τότε που σε άφησα είμαι συνεχώς θλιμμένος. Η ευτυχία μου βρίσκεται κοντά σου. Συνεχώς σκέφτομαι και ζω ξανά και ξανά στη μνήμη μου τη φροντίδα σου, τα δάκρυά σου, την τρυφεράδα σου. Ζοζεφίνα, η γοητεία της συντροφικότητάς σου δίνει γέννηση σε μια φλεγόμενη και λαμπερή φωτιά στην καρδιά μου. Πότε, απελευθερωμένος από κάθε έγνοια, θα μπορέσω να περάσω δίπλα σου τον καιρό μου, να μπορώ να σε αγαπώ, να σκέφτομαι την ευτυχία μας και να σου την αποδεικνύω;»
Η Σουλτάνα του Σουλτάνου
Τα ερωτικά γράμματα που είχε στείλει η Χιουρέμ Σουλτάν στον Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή, μία περίοδο που ο Σουλτάνος έλειπε σε εκστρατεία, δόθηκαν πρόσφατα στη δημοσιότητα από τα τουρκικά προεδρικά αρχεία και αποκαλύπτουν μια υπέροχη ιστορία αγάπης από την πολυτάραχα περίοδο της Οθωμανική Αυτοκρατορίας. Οι επιστολές είναι από την δεκαετία του 1520.Η Χιουρέμ Σουλτάν, μια από τις πολλές νόμιμες συζύγους του, φυσικά, έγραφε στον Σουλτάνο της: «Είμαι χαμένη σε αυτό το σύμπαν που δημιουργήθηκε από τον Κύριό μου. Έζησα τα καλύτερα μου χρόνια υπό την προστασία σας, σαν ένα μαργαριτάρι στο κουτί με τα κοσμήματά σας. Παρακαλώ δεχτείτε την μεταμέλεια της αβοήθητης σκλάβα σας, που υποφέρει από την απουσία σας.[…] Οι αναμνήσεις των ημερών που περάσαμε μαζί, οι στιγμές που μοιραστήκαμε, γεμίζουν την καρδιά της σκλάβας σας. Παρηγορώ τον εαυτό μου με αυτές τις αναμνήσεις αλλά όταν είστε μακριά, κανείς δεν μπορεί να διευκολύνει τον πόνο μου.». Σ άλλο απόσπασμα της γράφει: «Ζωή μου, Κύριέ μου, αγαπημένε μου Σουλτάνε, η μόνη προσευχή μου στον Αλλάχ είναι να ξαναδώ το πρόσωπό σας. Δεν υπάρχει πλέον χωρισμός από τώρα και στο εξής … Εύχομαι ότι ο σουλτάνος μου, θα είναι πάντα ευτυχισμένος … Σας στέλνω ένα από τα ρούχα μου που μουσκεύτηκε με τα δάκρυα μου … Φορέστε το, για μένα. Δεν επιθυμώ τίποτα παρά ευτυχία για σας, και στους δύο κόσμους. Η φτωχή σας σκλάβα, Χιουρέμ».
Β. ΕΡΩΣ ΑΝΙΚΑΤΕ…ΑΝΤΙΚΟΜΦΟΡΜΙΣΜΟΝ;
Δύο κορυφαίες γυναίκες που έχουν μείνει στην ιστορία για την ασίγαστη δράση τους και την μπροστά από την εποχή τους σκέψη τους είναι ο Ιταλίδα δημοσιογράφος Οριάνα Φαλάτσι (1929-2006) και η Γαλλίδα συγγραφέας και φιλόσοφος Σιμόν ντε Μπωβουάρ (1908-1986). Και οι δύο αντισυμβατικές, ανεξάρτητες, ζηλευτές από πολλούς άντρες της εποχής τους για το έργο που επιτελούσαν. Η Οριάνα συναντούσε ισχυρούς άντρες πολιτικούς και θρησκευτικούς ηγέτες, ταξίδευε, κάλυπτε επαναστάσεις και πολέμους. Η Σιμόν έγραψε τη βίβλο του φεμινισμού, «το Δεύτερο Φύλο», ήταν ακτιβίστρια, μιλούσε γλώσσες, είχε σπουδάσει μαθηματικά και λογοτεχνία. Κι όμως αυτές οι δύο ιέρειες της ανατροπής, γυναίκες-πρότυπα για όσα κορίτσια του σύγχρονου κόσμου θέλησαν και θέλουν να ακολουθήσουν χνάρια επαναστατικά και να προσπαθήσουν, όπως αυτές, να ζήσουν μια ευτυχισμένη ζωή , υπήρξαν επίσης ερωτευμένες. Φυσικά, όχι με τυχαίους άντρες. Η Οριάνα με τον κατά δέκα χρόνια νεότερό της αριστερό ποιητή και πολιτικό Αλέκο Παναγούλη και η Σιμόν με τον συμφοιτητή της, ομολογουμένως «ασχημούτσικο» Ζαν Πολ Σαρτρ, ο οποίος αναδείχθηκε σε μια από τις κορυφαίες μορφές της φιλοσοφίας και της λογοτεχνίας παγκοσμίως.
Απόσπασμα ερωτικού γράμματος της Σιμόν στον Ζαν Πολ:
«Αγάπη μου… μου είχες πει κάποτε ότι μ’ αγαπάς επειδή με κάνεις ευτυχισμένη (ίσως να μην το θυμάσαι, λες τόσα πολλά ανόητα πράγματα) λοιπόν αυτή την στιγμή θα πρέπει να μ’ αγαπάς πολύ, γιατί μ’ έκανες ακόμη πιο ευτυχισμένη. Υπερκέρασες ακόμη και το πόσο δυστυχισμένο έκανα τον εαυτό μου εξ’ αιτίας σου. Σ’ ευχαριστώ, είναι τόσο γλυκό να σ’ αγαπάει κανείς, σήκωσες ένα βάρος από την καρδιά μου και τώρα αρχίζω πάλι να ταξιδεύω προς το μέρος σου αργά, αλλά σταθερά. Η σκέψη να νοικιάσουμε ένα εξοχικό σπίτι μ’ αρέσει πάρα πολύ. Θα είμαι τόσο ευγενική και καλή, θα δεις, θα σφουγγαρίζω το πάτωμα, θα σου μαγειρεύω όλα τα γεύματα, θα γράφω το βιβλίο σου μαζί με το δικό μου, θα σου κάνω έρωτα δέκα φορές κάθε νύχτα κι άλλες τόσες κάθε μέρα, ακόμη κι αν αισθάνομαι λίγο κουρασμένη. Αγάπη μου, είμαι σίγουρη ότι ποτέ δεν έκανες κάποιον τόσο ευτυχισμένο όσο έκανες εμένα…».
Απόσπασμα επιτολής της Οριάνας προς τον Αλέκο:
«… Βόννη, 26 Αυγούστου 1973
Αγαπημένε μου Αλέκο, σου γράφω εκ νέου για να σου πω πόσο χάρηκα που σε άκουσα για δεύτερη φορά στο τηλέφωνο. Παρότι δεν μπορούμε να πούμε πολλά πράγματα, αφού εσύ δεν καταλαβαίνεις τίποτα απ’ όσα λέω κι εγώ δεν καταλαβαίνω τίποτα απ’ όσα λες, είναι ωραίο να ακούω τη φωνή σου. Εγώ, μετά, νιώθω καλύτερα. Σ’ ευχαριστώ για την απάντηση στην ερώτησή μου «τι σημαίνει να είσαι άνδρας». Τη χρειαζόμουν για το τέλος. Είναι εξαιρετική απάντηση, καλύτερη από την ποίηση του Κίπλινγκ. Μάλλον έτσι όπως θα τη χρησιμοποιήσω θα προσθέσω και τη δική σου ερώτηση προς εμένα: «Και για σένα είναι άνδρας;». Έτσι θα μπορέσω να ανταπαντήσω: «Άνδρας είναι… μια δημιουργία όπως εσύ. Είναι εσύ». Πάντως ένα μέρος της απάντησής σου με προβλημάτισε. Ο Αντρέας το μετέφρασε ως εξής: «To love without permitting one love to become an handicap». Στα ιταλικά: «Αγάπησε δίχως να επιτρέψεις στην αγάπη να γίνει εμπόδιο». Κατάλαβα ότι αυτό το έλεγες σε μένα, όχι στους άλλους. Ε, λοιπόν, εγώ δεν θα γίνω ποτέ εμπόδιο, αναπηρία. Εγώ ξέρω ότι υπάρχουν πράγματα ακόμα πιο μεγάλα από την αγάπη ενός ανθρώπου ή την αγάπη για έναν άνθρωπο. Για παράδειγμα, ένα όνειρο. Για παράδειγμα, μία μάχη. Για παράδειγμα, μία ιδέα. Τα λέμε το Σάββατο. Το πολύ, Κυριακή. Αν τα καταφέρω, και πριν από το Σάββατο ή την Κυριακή. Η δουλειά στη Βόννη τελείωσε, θα κάνω μια στάση στην Ιταλία να δω τη μητέρα μου που είναι άρρωστη. Μετά θα πετάξω αμέσως σε σένα. Μη σκεφτείς ούτε λεπτό να βγεις από την κλινική όταν θα φτάσω. Αν πρέπει να μείνεις στην κλινική, θα μείνεις στην κλινική. Κι εγώ θα σου κάνω παρέα στην κλινική με μία εκ βαθέων συζήτηση στα ελληνικά. ‘H θα παίξουμε σκάκι. ΟΚ; Περίμενέ με. Εγώ σε περίμενα πολύ…».
Γ. Γυναίκες Δηλητήριο
Δεν υπήρξαν μόνο αυτές. Πολλές υπήρξαν οι καλλίγραμες, αισθησιακές καλλονές με μυαλό αντάξιο της εξωτερικής τους εμφάνισης και ευαίσθητη ψυχή. Δύο όμως είναι ίσως οι πλέον χαρακτηριστικές εκνσαρκώσεις αυτού που λέμε γυναίκα-δηλητήριο και όχι αράχνη, γιατί, η αλήθεια να λέγεται, αυτές άλλους ερωτεύτηκαν τρελά κι αυτές άλλοι τις αγάπησαν με πάθος που ίσως και να τους έγινε φορτικό. Η μία συγκέντρωνε στο πρόσωπο και το κορμί της όλες τις πιθανές φαντασιώσεις των αντρών της εποχής της για το τι σημαίνει μια ερωτική, μια όμορφη γυναίκα. Η άλλη άφηνε άντρες επιστήμονες και καλλιτέχνες με το στόμα ανοιχτό για τις πνευματικές και δημιουργικές της δυνατότητες.Ένα από τα μεγάλα κοινά αυτών των δύο γυναικών να ήταν το ότι άφηναν τους άντρες να τις ερωτευτούν, οι ίδιες όμως δεν αφήνονταν εξολοκλήρου στο παιχνίδι του έρωτα. Γύρω τους ισχυροί-κατά τα φαινόμενα- άντρες και στραμμένα πάνω τους τα βλέμματα των γυναικών. Μέσα τους, μια άβυσσος, γεμάτη θηλυκή τρέλα και ανεκπλήρωτα όνειρα για μια ζωή πιο απλή, τελικά, και πιο ήρεμη.
Ο Φρόυντ στη Λου Σαλομέ
Η Λου Σαλομέ, Ρωσίδα, με Γερμανίδα μητέρα, σπούδασε Θεολογία, Ιστορία της Τέχνης και Φιλοσοφία. Σχετίστηκε, μεταξύ άλλων, με τον Ράινερ Μαρία Ρίλκε (τον πραγματικό της έρωτα), τον Φρόυντ και τον Νίτσε. Ο τελευταίος είχε δηλώσει ότι τη θεωρεί τον πιο ευφυή άνθρωπο που είχε γνωρίσει, αλλά η Λου του είχε αρνηθεί πολλάκις να τον παντρευτεί. «Αγαπητή Λου, βέβαια δεν έχει συμβεί συχνά να έχω εκφράσει τον θαυμασμό για μια ψυχαναλυτική εργασία αντί να την επικρίνω. Αυτό πρέπει να το κάνω αυτήν τη φορά. Είναι το πιο ωραίο που έχω διαβάσει από σας, μια αθέλητη απόδειξη της υπεροχής σας υπεράνω όλων μας, αντίστοιχη του ύψους, από το οποίο έχετε κατέλθει σ’ εμάς. Είναι μια γνήσια σύνθεση, όχι η ανόητη, θεραπευτική των αντιπάλων μας, αλλά η γνήσια, επιστημονική, στην οποία θα μπορούσε κανείς να έχει εμπιστοσύνη… Εγκαρδιότατα, ο δικός σας Φρόυντ».
Ο Νίτσε στην Λου Σαλομέ
Ο Νίτσε της είχε γράψει όταν έμαθε ότι προτίμησε τον φίλο του Πωλ Ρέε από τον ίδιο: “Να θυμάσαι αυτό: ο μοχθηρός εγωισμός όπως ο δικός σου, η απουσία συναισθημάτων προς τους άλλους, είναι χαρακτηριστικά που απεχθάνομαι πιότερο. Αντίο αγαπητή μου Λου, δε θα ξανασυναντηθούμε ποτέ. Προσπάθησε να δώσεις στους άλλους κι ιδιαίτερα στον φίλο Πωλ, αυτό που δεν έδωσες σε μένα“.
Ο Ρίλκε στην Λου Σαλομέ
Ο κατά δεκατέσσερα χρόνια νεώτερός της Ρίλκε, μετά από τρία χρόνια έρωτα μαζί της, την είδε να τον εγκαταλείπει, έχοντας νοσταλγήσει, ίσως, την ανεξαρτησία της. Της αφιέρωσε αυτή τη στροφή:
Σαν έτοιμος στέργω
κοντά σου
κι ήρεμα χαμογελώ που σφάλλεις.
Ξέρω, με τη μοίρα θα τα βάλεις
σα θα μείνεις μοναχιά σου.
Θα ξαναγυρέψεις πάλι…
των χεριών μου την αγκάλη…
Στη Λου μου
Μετά από τρεις γάμους και πολλές περιπλανήσεις στις χώρες του κόσμου, ο ποιητής βρίσκεται σε ένα σανατόριο στις 13 Δεκέμβρη 1926 και γράφει μια επιστολή προς την αγαπημένη του Λου. “Αντίο γλυκειά μου αγάπη“, της λέει στα ρώσικα. Λίγο πριν πεθάνει λέγεται ότι είπε: “Ρωτήστε τη Λου τι πρόβλημα έχω. Είναι το μόνο πρόσωπο στον κόσμο που μπορεί να ξέρει καλύτερα από τον καθένα“.
Όλα για την Μέριλιν…
DiMaggio: «Σ΄ αγαπώ και θέλω να είμαι μαζί σου», αναφέρεται σε ένα γράμμα του ο σταρ του μπέιζ μπολ, προς την Μονρόε, όταν η ηθοποιός κατέθετε την αίτησηδιαζυγίου το 1954. «Δεν υπάρχει τίποτα που θα ήθελα καλύτερο από το να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη σου στο πρόσωπό μου» ανέφερε ο πρώτος άντρας της και διάσημος αθλητής, χωρίς φυσικά να καταφέρει τελικά να την πείσει για να γυρίσει πίσω.
Άρθουρ Μίλερ: «Αν ποτέ σ’ έχω κάνει να κλάψεις, ακόμη και για ένα δευτερόλεπτο, σε παρακαλώ, συγχώρεσέ με, τέλειο κορίτσι μου. Σ’ αγαπώ», της γράφει ο επόμενος της σύζυγος για να την ξανακερδίσει.
Και πόσα άλλα γραμματάκια, ραβασάκια, αλλά και κείμενα γραμμένα σε ακριβά, αρωματισμένα επιστολόχαρτα θα είχε λάβει η απόλυτη ντίβα στη ζωή της; Διακόσια, πάντως, από αυτά δημοπρατήθηκαν πριν πέντε χρόνια στο Beverly Hills, κυρίως ερωτικές επιστολές από τον Άρθουρ Μίλερ, τον Τζο Ντι Μάτζιο, αλλά και ένα ιδιόχειρο γράμμα από την ίδια την Μέριλιν Μονρόε και αυτή η είδηση «έσπασε ταμεία» παγκοσμίως. Το ακριβότερο κομμάτι της συγκεκριμένης συλλογής είναι το ιδιόχειρο γράμμα της σταρ προς τον θεατρικό συγγραφέα Άρθουρ Μίλερ, με τον οποίον παντρεύτηκαν το 1956. Μέσα από μια από τις επιστολές αυτές, αποκαλύφθηκε, μάλιστα, ότι η Αμερικανίδα είχε σχετιστεί με τον μικρό αδερφό του Mr President, Bob Kennedy! Υπάρχει, όμως, και ένα άλλο απόσπασμα επιστολής με εξαιρετικό ενδιαφέρον που δεν εστάλη από ή για την Μέριλιν, την αφορά όμως πολύ άμεσα. Είναι λόγια του εμβληματικού σκηνοθέτη Ελληνικής καταγωγής Ηλία Καζάν προς τη γυναίκα του, απολογούμενος που την απάτησε με το ξανθό όνειρο. «Συγγνώμη που πήγα μαζί της και σε πλήγωσα. Δεν ντρέπομαι που με έλκυσε, αλλά δεν είναι και η σεξοβόμβα που διαφημίζουν. Δεν μπορούσες να μη συγκινηθείς από κείνη. Ήταν ταλαντούχα, αστεία, αβοήθητη, ευάλωτη…». Η συγκεκριμένη επιστολή δεν ανήκει σε αυτές της δημοπρασίας.
Το κείμενο της Γεωργίας, κάπως έτσι, δημοσιεύτηκε στο αγαπημένο περιοδικό της Αθήνας «Η ΠΟΛΗ ΖΕΙ»
