Bullying ή σχολικός εκφοβισμός: ένα φαινόμενο που όλοι λίγο πολύ έχουμε συναντήσει στα σχολικά μας χρόνια και κάποιους έχει σημαδέψει για πάντα. Όπως όλοι οι όροι που γίνονται της μόδας, έτσι και αυτός κινδυνεύει να φθαρεί στο στόμα υπερπροστατευτικών γονιών και ανίδεων εκπαιδευτικών. Ας αναλύσουμε λοιπόν μαζί μερικούς μύθους και αλήθειες από την οπτική ενός ανθρώπου που βίωσε σχολικό εκφοβισμό για το μεγαλύτερο μέρος της σχολικής του ζωής.
Δεν υπάρχει θύτης και θύμα
Όσοι εμπλέκονται σε περιπτώσεις σχολικού εκφοβισμού είναι τραγικά πρόσωπα στην ίδια θλιβερή παράσταση. Τείνουμε να χαρακτηρίζουμε εύκολα ”θύμα” το παιδί που δέχεται τον εκφοβισμό και βαφτίζουμε ακόμα πιο εύκολα ”κακό” της υπόθεσης το παιδί που τον ασκεί, χωρίς να σκεφτούμε τι κρύβεται από πίσω. Κανείς δεν αναρωτιέται τι περνάει αυτό το παιδί, πόσο θυμό και λύπη έχει μέσα του, ώστε η μόνη του ανακούφιση να είναι να καταστρέφει τις ζωές των άλλων. Χωρίς να δικαιολογώ σε καμία περίπτωση τις πράξεις του ή τη συμπεριφορά του, μόνο και μόνο ο μονοδιάστατος τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζονται τα φαινόμενα bullying δείχνει ξεκάθαρα πόσο δρόμο έχουμε ακόμα να διανύσουμε.
Αν ζητήσεις βοήθεια δεν είσαι «καρφί»
Μερικές φορές δε ζητάμε βοήθεια, όχι επειδή φοβόμαστε τη ρετσινιά του ”καρφιού’, αλλά επειδή γνωρίζουμε ότι τίποτα δε θα αλλάξει. Δάσκαλοι και καθηγητές πέφτουν συχνά στην παγίδα να νομίζουν ότι το μόνο που μας νοιάζει όταν η καθημερινότητά μας είναι μια κόλαση είναι το πώς θα φανούμε στους άλλους όταν αποφασίσουμε να δώσουμε ένα τέλος σε αυτό τον εφιάλτη. Οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί -ακριβώς λόγω της μονοδιάστατης αντιμετώπισης του θέματος- αντιμετωπίζουν τα φαινόμενα bullying με τη λογική ” έκανες κάτι κακό, άρα θα σε τιμωρήσω”. Τα λεγόμενα ”τηλεφωνήματα στο σπίτι” αντί να αποσκοπούν στον εντοπισμό των αιτιών αυτής της συμπεριφοράς και στην εξεύρεση λύσεων, απλώς μεταφέρουν το μπαλάκι της ευθύνης από το σχολείο στους γονείς. Τα αποτελέσματα τέτοιων τακτικών είναι από εντελώς προσωρινά (όσο διαρκεί μια αποβολή) ή τελείως ανύπαρκτα , με το παιδί να επιστρέφει στις παλιές του συνήθειες μετά από λίγες μέρες.
Δεν έχεις ελάττωμα, δεν υπάρχει αιτία
Δε χρειάζεται σοβαρή δικαιολογία για να ασκήσεις bullying. Οι περισσότεροι πιστεύουν ότι οι νταήδες χρειάζονται κάτι πολύ τρανταχτό για να αρχίσουν τα κακόγουστα πειράγματα και τις κοροϊδίες, αλλά στην πραγματικότητα είναι ικανοί να προφασιστούν το πιο ασήμαντο πράγμα για να δικαιολογήσουν τους εαυτούς τους. Αυτό που πραγματικά συμβαίνει είναι ότι προβάλλουν τις δικές τους ανασφάλειες και αδυναμίες στα άλλα παιδιά και μεταθέτουν την οργή και τον πόνο για όλα όσα νιώθουν και δεν έχουν τη δύναμη να εκφράσουν ή να αλλάξουν. Τα πολύ κοντά μαλλιά, το ιδιόρρυθμο βάδισμα ή οτιδήποτε άλλο είναι το κάλυμμα και η δική τους άμυνα σε μια συμπεριφορά που κατά βάθος αναγνωρίζουν ως λανθασμένη και αδικαιολόγητη, οπότε την υπερασπίζονται με σθένος απέναντι στον ίδιο τους το εαυτό.
Καμία από τις δύο πλευρές δε φταίει
Τα παιδιά δε βιώνουν σχολικό εκφοβισμό επειδή κάποιο χαρακτηριστικό τους (σωματικό ή πνευματικό ) είναι κάτι κατακριτέο ή κάτι για το οποίο θα πρέπει να ντρέπονται, ούτε κάποιος φαινομενικά τέλειος μένει στο απυρόβλητο. Ταυτόχρονα, τα παιδιά που τον ασκούν δεν επιλέγουν αυτή τη συμπεριφορά συνειδητά, είναι περισσότερο ένα συνονθύλευμα άσχημων εμπειριών και κακών προτύπων με προσωπικές αδυναμίες και ανασφάλειες ,που δημιουργεί ένα τοξικό μείγμα και για τις δύο πλευρές. Αν κάποιους πρέπει να κατηγορήσουμε τότε αυτοί είναι κατά βάση οι γονείς που με τη συμπεριφορά και το παράδειγμά τους μαυρίζουν μικρές ψυχές και παραμένουν αδιάφοροι, ακόμα και όταν η ζημιά είναι εμφανής, τόσο στο παιδί όσο και στον περίγυρό του.
Ερώτηση σε εκείνους που μου λέγαν «ψόφα βλαμμένη»
Ελπίζω αυτό το άρθρο να ανοίξει νέο έδαφος στη συζήτηση περί σχολικού εκφοβισμού, πριν κλείσω όμως, θέλω να ρωτήσω κάτι τους παλιούς μου συμμαθητές που πιθανόν θα το διαβάσουν : τη μέρα που περιμένατε στις σκάλες για να με βρίσετε, μου πετάξατε φαγητό ή γράψατε στα λουριά της τσάντας μου “ψόφα βλαμμένη” οι γονείς σας σταμάτησαν να τσακώνονται; Σας αγκάλιασε η μητέρα σας, σας είπε πόσο πολύ σας αγαπάει ή εξαφανίστηκαν ως δια μαγείας τα προβλήματά σας; Γιατί έστω και ένα από αυτά να έχει γίνει παίρνω όλο το άρθρο πίσω.
Η συγγραφέας Αναστασία Κατσούγκρη είναι Ειδική Παιδαγωγός, Υποψήφια Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Πατρών, Διευθύντρια στο δημοτικό σχολείο Πολυδενδρίου Αττικής.