Είναι 1603 και ένας φέρελπις ποιητής χωρίς ακόμα έργο να επιδείξει, έπρεπε να πάρει μια απόφαση. Η πανούκλα θέριζε στο μεγάλο και κυρίαρχο νησί της Αγγλίας και οι άνθρωποι ήταν έρμαια της οδύνης και του θανάτου. Ο ποιητής μας, κλείστηκε σπίτι και θα μπορούσε να μείνει αδρανής, ακινητοποιημενος από φόβο ή επιτέλους να ασχοληθεί με αυτό που ήθελε περισσότερο απ όλα: Το γράψιμο! Ευτυχώς για εμάς, έκανε το δεύτερο και έτσι ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ έγραψε το αριστούργημά του, τον βασιλιά Λιρ! «Οι άνθρωποι πρέπει να υπομένουν», έγραφε, ενώ ήταν καραντίνα στο σπίτι του και κοίτα να δεις πόσο τον κατανοούμε τόσους αιώνες μετα! Ο Ισαάκ Νιούτον, ήταν επίσης σε καραντίνα, γιατί η πανώλη σκόρπιζε θάνατο χωρίς ανακοπή για δεκαετίες, όταν ασχολήθηκε με μια μικρούλα ιδέα του, τη θεωρία της βαρύτητας! Και αυτό ακριβώς είναι το αισιόδοξο, το παρήγορο, το θαυμαστό του πράγματος! Δεν υπάρχουν συνθήκες και αντιξοότητες στις οποίες ο άνθρωπος, δεν είναι σε θέση να δημιουργήσει, δεν υπάρχει φυλακή που να σιδεροδένει την ελεύθερη σκέψη του και δεν υπάρχει έστω και ένα μικρός τόπος για να ανθίσει η ιδέα του και να γίνει δέντρο.
Πέρα απ την καραντίνα των ασθενειών που η ανθρωπότητα έχει πολλές φορές ανεχτεί και αναμετρηθεί μαζί της, υπάρχουν και άλλων ειδών. Η απομόνωση για σωματική, πνευματική, κοινωνική, εθνική ασφάλεια. Έχουμε «καραντίνες» από τις τάφρους του πολέμου, σε απομονωμένα, όλο αγωνία φυλάκια, έως την απομόνωση της Φρίδα Κάλο για το σώμα της, που διάλεξε, κατάκοιτη, να το κάνει να γεννάει πολύχρωμες πεταλούδες, αντί για απόγνωση. Αφού μπόρεσαν αυτοί οι σπουδαίοι του είδους μας, ε μπορούμε και εμείς να κάνουμε κουράγιο και να δείξουμε δύναμη, με τις ιστορίες τους συντροφιά…
Ο Βίκτωρ Ουγκό γράφει το αριστουργηματικό του «Οι Άθλιοι», εξόριστος σε ένα ερημικό νησί
«Η αντιξοότητα δημιουργεί ανθρώπους και η ευημερία δημιουργεί τέρατα». Ο Βίκτωρ Ουγκό ήταν σφοδρός πόλεμος του Ναπολέοντα ΙΙΙ, πράγμα που πλήρωσε με εξορία το 1851 και απέλαση από τη Γαλλία. Στο νησί Τζέρσεϊ, μοναχικά και απομονωμένα γράφει πως: «Η εξορία δεν με απομάκρυνε μόνο από τη Γαλλία, αλλά, σχεδόν, με απέκλεισε από ολόκληρη τη Γη». Αντί να αφεθεί όμως να καταρρακωθεί από την απογοήτευσή του, σε εκείνο το απομονωμένο νησί αφοσιώθηκε για να γράψει το αριστούργημα της ανθρωπότητας, «Οι άθλιοι».
Η Σιμόν Ντε Μποβουάρ γράφει το «Όλοι οι άνθρωποι είναι θνητοί», κρυμμένη απ τους ναζί
«η μοιρολατρία θριαμβεύει επάνω σ’ αυτούς που πιστεύουν σ’ αυτήν» έλεγε η Σιμόν Ντε Μποβουάρ, που είναι χωρίς αμφιβολία μια προσωπικότητα από τις σπουδαιότερες των στοχαστών σε ολόκληρη την ιστορία. Ζώντας απομονωμένη και κρυμμένη, κατά τη διάρκεια της ναζιστική κατοχή, έγραψε, το πρώτο μυθοπλαστικό και όχι βασισμένο σε βιογραφικές της μαρτυρίες, λογοτέχνημα το «Όλοι οι άνθρωποι είναι θνητοί». Η Μποβουάρ μιλάει για μια παλιά ιστορία απομόνωσης, που θύμιζε την Γαλλία της ναζιστικής κατοχής, όταν μια οικογένεια πάλευε να επιβιώσει, τον 14ου αιώνα, κατά τη διάρκεια πολιορκίας. Από κει και πέρα θα ξεκινήσει μια τεράστια πορεία στην φιλοσοφία, την διανόηση, τον φεμινισμό, τον ακτιβισμό και μια παράλληλη δράση με τον σύντροφο της, τον φιλόσοφο Ζαν Πολ Σατρ και τον Υπαρξισμό.
Ο Ισαάκ Νεύτων ανακαλύπτει τη βαρύτητα και άλλαξε την ανθρώπινη σκέψη, τις δυο χρονιές που ήταν σε καραντίνα για την πανούκλα
«Στις δυο χρονιές 1665 και 1666 της πανούκλας…ενδιαφερόμουν για τα Μαθηματικά και τη Φιλοσοφία πιο πολύ παρά οποιαδήποτε άλλη φορά από τότε». Είναι 1665, που η πανώλη, αδάμαστη, θέριζε τις μεγάλες πόλεις και ειδικά το Λονδίνο. Το φημισμένο Πανεπιστήμιο Καίμπριτζ, λόγω της επιδημίας, κλείνει για ένα χρόνο και ένας φιλάσθενος, νεαρός φοιτητής αναγκάζεται να προστατευτεί σε απομόνωση στο εξοχικό, απομακρυσμένο κτήμα της οικογένειάς του, όπου η πιο κοντινή κατοικημένη περιοχή απέχει καμμιά ώρα. Μη έχοντας τι να κάνει λοιπόν, μες στη μοναξιά και την απόλυτη ησυχία κάνει μεγάλους περιπάτους και χαζεύει τα μήλα που πέφτουν από τα δέντρα! Ένα απ αυτά όπως βαριεστημένα, έχει ξαπλώσει στη σκιά της μηλιάς, τον βρίσκει στο κεφάλι και τον ξύπνα απ τον υπνάκο του. Αυτό ήταν, λέει ο μύθος! Γεννήθηκε η θεωρία της βαρύτητας, που στην ουσία κατέγραψε τους νόμους του σύμπαντος. Στην πραγματικότητα διάβαζε ασταμάτητα, παρατηρούσε τον φυσικό κόσμο και ανέπτυξε και την θεωρία χρωμάτων, βασισμένη στα πειράματα που για καιρό διεξήγαγε, το γενικευμένο διωνυμικό θεώρημα και τον απειροστικό λογισμό. Όταν κάποτε, τέλειωσε η καραντίνα, πέρασε ο μεγάλος κίνδυνος και οι άνθρωποι επέστρεψαν στις συνήθειες τους, ο Νιούτον επέστρεψε, καθηγητής και φημισμένος στο Καίμπριτζ, ενώ τα δύο αυτά χρόνια της πανούκλας, ο ίδιος τα αποκαλούσε Anni Mirabiles, δηλαδή, Θαυματουργά Έτη.
Ο Σίγκμουντ Φρόιντ έγραψε την Επιτομή της Ψυχανάλυσης, εξόριστος σε ένα απομονωμένο σπίτι στην Αγγλία
«Οι θρησκευτικές αντιλήψεις ξεπήδησαν από την ίδια ανάγκη που προέκυψαν όλα τα άλλα επιτεύγματα του πνεύματος: από την επιτακτική ανάγκη του ανθρώπου να υπερασπιστεί τον εαυτό του απέναντι στη συντριπτική υπεροχή της φύσης». Ο Σίγκμουντ Φρόιντ, αυτή η γιγάντια μορφή της ανθρωπότητας, διώχτηκε για τις ιδέες του, την εβραϊκή του καταγωγή, την επιστήμη του, την ψυχανάλυση. Κάψανε τα βιβλία του, τον κυνήγησαν οι ναζί, ώσπου στα 82 του, να νικηθεί από τον καρκίνο, σε ένα τόπο άλλο, αναγκασμένος στην φυγή απ την πατρίδα του. Παρακολουθώντας την άνοδο του Αδόλφου Χίτλερ στην εξουσία, το να κάνει τα βιβλία του Φρόιντ και όλα τα ψυχαναλυτικά έργα που είχαν κυκλοφορήσει, ενώ με διαταγή οι ναζί απαγορεύσαν η συμμετοχή Εβραίων σε επιστημονικά συμβούλια, ο Φρόιντ δέχεται τη απομόνωση στο σπίτι του και μια σωρεία προπηλακισμών. Έχει ήδη χάσει μια κόρη και έναν αγαπημένο εγγονό. Είναι κουρασμένος απ την ανθρωπότητα και τον αγώνα που έχει δώσει για την επιστημονική του αλήθεια. Όταν, όμως, οι ναζί συλλαμβάνουν την κόρη του την Άννα, που ανακρίνεται βίαια στην Γκεστάπο, τότε καταλαβαίνει πως πρεπει να σώσει το έργο του και την οικογένεια του. Η άδεια εξόδου του από τη χώρα, δόθηκε χάρη στην παρέμβαση του Αμερικανού πρέσβη στη Γαλλία, Γουίλιαμ Κ. Μπούλιτ, ο οποίος ήταν προσωπικός φίλος του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών. Προϋπόθεση για τη χορήγηση της άδειας ήταν μεταξύ άλλων και η υπογραφή εκ μέρους του Φρόιντ μίας δήλωσης πως οι γερμανικές αρχές τον είχαν μεταχειριστεί με σεβασμό, απολαμβάνοντας πλήρη ελευθερία στην άσκηση της εργασίας του. Στις 4 Ιουνίου του 1938 ο Φρόιντ εγκαταλείπει οριστικά τη αγαπημένη του Βιέννη και δεν θα επιστρέψει ποτέ του. Στο Λονδίνο, όπου γινεται δεκτός με τιμές, απομονώνεται και συγγράφει πυρετωδώς τις ιδέες του γύρω από την εφαρμογή της ψυχανάλυσης στην ιστορία του εβραϊκού λαού, ολοκληρώνοντας το βιβλίο «Ο άνθρωπος Μωυσής και η μονοθεϊστική θρησκεία». Πάνω απ όλα όμως, σ αυτόν τον έναν χρόνο της κοινωνικής του αποστασιοποίησης αγωνίστηκε πυρετωδώς να ολοκληρώσει μια περίληψη της ψυχανάλυσης ως παρακαταθήκη της γνώσης και της εμπειρίας της επιστήμης του για όλους του επόμενους. Πέθανε. Δυο χρόνια μετά εκδόθηκε η Επιτομή της Ψυχανάλυσης.
Η Φρίδα Κάλο αρχίζει να ζωγραφίζει και φτιάχνει αριστουργήματα ακινητοποιημένη, σε ανάρρωση, στο κρεββάτι της
«Τι τα χρειάζομαι τα πόδια, όταν έχω φτερά να πετάω;». Η Φρίδα Κάλο, η συγκλονιστική αυτή περίπτωση εικαστικής δύναμης και μοναδικότητας, στην ηλικία των έξι ετών αρρώστησε από πολιομυελίτιδα, με αποτέλεσμα το ένα της πόδι να είναι μικρότερο από το άλλο και ημιπαράλυτο. 273 μέρες μένει εντελώς ακίνητη στο κρεββάτι της. Ξεκίνα να ζωγραφίζει και ζητά μαθήματα ζωγραφικής, πάντα ξαπλωμένη. Στα 18 της, ένα τραμ συγκρούστηκε με το λεωφορείο στο οποίο επέβαινε. Υποβλήθηκε σε ένα μεγάλο αριθμό εγχειρήσεων. Ο φυσικός πόνος δεν την άφησε ποτέ σ όλη της τη ζωή. Χάνει στο τέλος ολόκληρο το πόδι της από γάγγραινα. Περισσότερο από όλα την θλίβει η αδυναμία της να κάνει παιδιά. Αναρρώνοντας από το ατύχημα, στα 1929, η Φρίδα Κάλο ολοκλήρωσε τη πρώτη της αυτοπροσωπογραφία στο τέλος της ιατρικής καραντίνας, το «Η Φρίδα με βελούδινο φόρεμα».
Το σώμα της ήταν πάντα αδύναμο και ο πόνος ήταν μια καθημερινή κατάσταση στη ζωή της. Για να μπορεί να περπατά και κινείται η Κάλο, χρησιμοποιούσε μπαστούνια, ειδικά σίδερα για το πόδια της και «κηδεμόνες» για την σπονδυλική της στήλη. Κάποιες μέρες, όλα αυτά ήταν η φυλακή της. Κάποιες άλλες γινόταν ο καμβάς της και ως μέρος της της ίδιας της ύπαρξης. Η φλόγα της για ζωή και δημιουργία, παρά τις τραγικές απαγορεύσεις της μοίρας και της υγείας της, χαρακτήρισαν το έργο και την ίδια της ζωή, που δεν δεχόταν απαγορεύσεις. Στο τέλος συμφιλιωνόταν με τον αφόρητο ο πόνος της ως ένα μέρος μόνο της προοπτικής της ίδιας της ζωής της. Ζωγραφιστοί κηδεμόνες εκθέτονται στην Casa Azul, το Μπλε Σπίτι που έζησε, στην πόλη του Μεξικό. Γεμάτη πάθος για χρώμα και ζωή έζησε έναν τεράστιο έρωτα με τον Ντιέγκο Ριβέρα τον οποίο παντρεύτηκε αλλά ζούσαν χωριστά, τον Λέοντα Τρότσκι, την Ζοζεφίν Μπέικερ. «Δεν είμαι άρρωστη» είπε κάποτε, «είμαι σπασμένη. Αλλά είμαι ευτυχισμένη όσο μπορώ να ζωγραφίζω».
Ο Πάμπλο Πικάσο έκανε κάποια απ τα σπουδαιότερα έργα τέχνης του, κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής, κλεισμένος ερμητικά σπίτι
«Οτιδήποτε μπορείς να φανταστείς είναι πραγματικό». Κολοσσιαίος στην τέχνη ο Πάμπλο Πικάσο όταν ξεσπά ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος είναι ήδη διάσημος. Έχει ζήσει τον ισπανικό εμφύλιο, έχει συνταχθεί με τους Δημοκρατικούς και φεύγει για το Παρίσι, προκειμένου να αποφύγει τη σύλληψη του από τον δικτάτορα Φράνκο, διασώζοντας τα έργα του. Το 1937, συγκλονισμένος με τον βομβαρδισμό από ναζιστικά αεροπλάνα της βασκικής πόλης Γκερνίκα, φτιάχνει το αριστούργημα του, τον ομότιτλο αλλόκοτα ζοφερό πίνακά του, που εκτίθεται στο ισπανικό περίπτερο της Διεθνούς Εκθέσεως Παρισιού. Το έργο πέρασε το 1939 στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης, οπού ο ίδιος λέει πως θα επιστρέψει στην Ισπανία, όταν και εφόσον επικρατήσει η Δημοκρατία. Η έκρηξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τον βρίσκει, λοιπόν, να εκθέτει θριαμβικά στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης Νέας Υόρκης, όμως επιστρέφει στο Παρίσι, όπου αρνείται να φοβηθεί τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής. Αγωνίζεται να εκδηλώσει την πνευματική ελευθερία του. Κλείνεται σπίτι. Πολλοί καλλιτέχνες και διανοούμενοι και οι καλύτεροι του φίλοι, έχουν εγκαταλείψει το Παρίσι και κρύβονται στην γαλλική ύπαιθρο. Όχι όμως αυτός. Σε ηθελημένη κοινωνική αποστασιοποίηση, σώζεται απ την κατάρρευση φιλοτεχνώντας τεράστια γλυπτά, δουλεύοντας πυρετωδώς και ασταμάτητα. Δεν έχει καμία επαφή με την πόλη που λάτρεψε αλλά ούτε θέλει να έχει σχέση με τον ναζιστικό ζόφο. Φυσικά και η Γκεστάπο θα κάνει την επίσκεψη της στο διαμέρισμα του. Ψάχνουν το εργαστήριο, διαλύουν τα χαρτιά και το γραφείο του, του φέρονται βίαια, φυσικά του υπενθυμίζουν πως δεν μπορεί να εκθέσει τίποτα από την «εκφυλιστική» του τέχνη πια. Ο Πικάσο δεν φοβάται ούτε στιγμή. Κάποια στιγμή ο αξιωματικός βρίσκει μια φωτογραφία του έργου της Γενικά. Η αντιναζιστική, αντιπολεμική δύναμη του πίνακα μαγνητίζει. Την κολλάει στο πρόσωπο του Πικάσο.
«Αλήθεια; Εσύ, το έκανες, αυτό;» τον ρωτάει. Ατάραχος ο Πικάσο τον κοιτά κατάματα, πάνω απ την φωτογραφία και του απαντά γαλήνια: «Όχι. Εσείς, το κάνατε, αυτό!». Ώσπου να τελειώσει η ναζιστική Κατοχή, ο Πικάσο, που συνέχισε να δουλεύει νύχτα – μέρα, ολοκλήρωσε κάποια υπέροχα έργα από χαλκό, έκρυψε φίλους τους απ την Γαλλική Αντίσταση, έγραψε εκατοντάδες ποιήματα και ολοκλήρωσε υπέροχους πίνακες που αργότερα δώρισε σε μουσεία σε κατεστραμμένα μέρη όπως, το «Νεκρή ζωή με κιθάρα», που χάρισε στη Βαρσοβία. Θυμίζουμε πως ένα εξαίσιας δύναμης και υποβολής έργο του αφιερώθηκε στον ελληνικό λαό, όμως το 2012 κλάπηκε με τρόπο σχεδόν κινηματογραφικό από την Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου, χωρίς να έχει βρεθεί. Με την απελευθέρωση, εκθέτει όλη την δουλειά της Κατοχής, στο Παρίσι και στο Λονδίνο. Υπάρχουν, βέβαια, εκατοντάδες βιβλία, άρθρα, ντοκιμαντέρ για τον Πικάσο, αλλά προσέξετε λίγο τη σειρά του National Geographic όπου παίζει ο συμπατριώτης του Πικάσο, ο Αντόνιο Μπαντέρας και έχει πολύ πολύ ενδιαφέρον.
Οι Beatles, αποκλεισμένοι για να προστατέψουν την ζωή τους, έκαναν το μοναδικό τους ομαδικό έργο τέχνης
«Υπάρχουν δύο βασικές κινητήριες δυνάμεις: Ο φόβος και η αγάπη. Όταν φοβόμαστε, απομακρυνόμαστε από τη ζωή» – Τζον Λένον. «Εικόνες μιας Γυναίκας», ή «Η Ζωγραφική του Τόκιο», ονομάζεται ο πίνακας που όλοι μαζί οι Beatles, φιλοτέχνησα, το διάστημα που κατά την περιοδεία τους στην Ιαπωνία, δέχτηκαν σοβαρές απειλές κατά της ζωής τους και είχα τεθεί σε προστασία από τις ιαπωνικές αρχές, σε απομονωμένο και μυστικό μέρος.
Ο πίνακας αγοράστηκε από Ιάπωνα συλλέκτη το 1989, που και τον κρατούσε μυστικά, κρυμμένο επί 20 χρόνια κάτω από το κρεβάτι του. Τον Σεπτέμβριο του 2012 διατέθηκε προς πώληση στη Νέα Υόρκη και πωλήθηκε για 155.250 δολάρια.
Ο Δάντης έγραψε τη Θεία Κωμωδία του σε κοινωνική αποστασιοποίηση και εξορία
«Οι πιο καυτές θέσεις στην κόλαση είναι κρατημένες γι’ αυτούς που, σε καιρούς μεγάλης ηθικής κρίσης, διατηρούν ουδέτερη στάση». Ελάχιστοι δημιουργοί έχουν επηρεάσει τόσο το ανθρώπινο πνεύμα όσο ο Δάντης Αλιγκέρι, με τη Θεία Κωμωδία του, που θεωρείται το σπουδαιότερο έργο της δυτική λογοτεχνία που έγινε έμπνευση για αμέτρητους καλλιτέχνες, διαχρονικά, από τον Ουίλιαμ Μπλέικ έως τον Ρόμπιν ή τον Νταλί, ακόμη τραγούδι heavy metal. Το αριστούργημα αυτό, η Θεία Κωμωδία, γεννήθηκε, όμως στα 20 χρόνια περιπλάνησης, μοναχικότητας, αποκλεισμού, κοινωνικής αποστασιοποίησης του Δάντη στην εξορία, μακριά από την αγαπημένη του Φλωρεντία του και την οικογένεια του. Η παιδική του τεράστια αγάπη, η Βεατρίκη πεθαίνει από πανούκλα και τον αφήνει απαρηγόρητο. Η Φλωρεντία, όπως και ολόκληρη η Ιταλία, μαστίζεται από αρρώστια και εμφύλιο πολιτικό διχασμό. Δάντης τάσσεται πολιτικά με του Άσπρους Γουέλφους, τους δημοκρατικούς, που θέλουν ο λαός να χει προνόμια και δικαιώματα. Διάλεξε λάθος. Την εξουσία καταλαμβάνουν οι Μαύροι που τον καταδικάζουν σε εξορία και επιπλέον στο να πληρώσει πέντε χιλιάδες φλωρίνια εντός τριών ημερών. Δεν μπορεί να πληρώσει αυτό το τεράστιο ποσό. Μια νέα καταδικαστική απόφαση όρισε πως έπρεπε να καεί ζωντανός, όπου και αν συλληφθεί. Φυγή. Χωριά, Ιταλικές πόλεις, Παρίσι. Παντού γράφει στίχους και μεταφέρει μαζί του τα χειρόγραφά του.
Ξεκινά τη Θεία Κωμωδία. Είναι το φανταστικό ταξίδι του συγγραφέα στο βασίλειο των νεκρών, με οδηγό τον επικό, Λατίνο, ποιητή Βιργίλιο και τη αγαπημένη, χαμένη, αθώα, τόσο νέα Βεατρίκη. Το έργο χωρίζεται σε τρία μέρη: Κόλαση, Καθαρτήριο και Παράδεισος. Στην Κόλαση, η οποία περιγράφεται να έχει κωνοειδή μορφή, ο Δάντης καυτηριάζει όλους τους εγκληματίες και τους πολιτικούς του αντιπάλους εμφανίζοντας τους να βασανίζονται με φρικτό τρόπο. Στο Καθαρτήριο, περιγράφει, πώς σύμφωνα με τις μεσαιωνικές αντιλήψεις, γίνεται η κάθαρση της ανθρώπινης ψυχής από τις αμαρτίες της πριν αυτή εισέλθει στον Παράδεισο, όπου γίνονται δεκτοί όλοι οι ενάρετοι άνθρωποι. Τέλος, στον Παράδεισο, ο Δάντης περιγράφει τη συνάντησή του με τους Αγίους και τους μεγάλους διανοητές. Έγινε σπουδαίος, ο κορυφαίος, ένα ορόσημο του ανθρωπίνου πνεύματος. Και δεν ξαναγύρισε ποτέ του στην Φλωρεντία. Οι γιοι του και οι φίλοι του έρχονταν να τον συναντήσουν στη Ραβέννα όπου και πέθανε. Τον έθαψαν με τιμές στον Άγιο Πέτρο, όπου βρίσκεται έως σήμερα ο τάφος του. Λένε πως αν δεν είχε γνωρίσει την μοναξιά, τον κοινωνικό αποκλεισμό, την περιπλάνηση, την νομαδική ζωή, δεν θα ήταν ο Δάντης!
Φτιάχνοντας σπιτάκια στα χαρακώματα του Α ‘Παγκοσμίου Πολέμου
«… με το κανόνι να ηχεί μπάσο κοντίνουο, με βραδύκαυστες και εκρηκτικές οβίδες κάθε διαμετρήματος, με τις σφαίρες να σφυρίζουν, να κροτούν, να στενάζουν ή να νιαουρίζουν ανάλογα με την τροχιά τους, με τα πολυβόλα, τις χειροβομβίδες, τα φλογοβόλα και το φοβερό ψύχος…», Ζαν Εσνόζ, για τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πως όταν συμβαίνει κάτι αποτρόπαιο για τους ανθρώπους, η πρώτη γενιά υποφέρει και θέλει να απωθεί τις μνήμες, η επόμενη κάτι αναλογίζεται και για τις επόμενες ο ζόφος είναι κάτι μακρινό, που όχι, δεν αφορά σ αυτούς. Και εμείς μια μέρα, έτσι μακρινό θα θυμόμαστε όλο αυτό του επιλεκτικής αποστασιοποίησης μας, ζώντας μες στο σπίτι μας, στο καταφύγιο μας, στο άντρο μας, στο βασίλειο μας.
Nα αναλογιστούμε εκείνους τους φαντάρους στα χαρακώματα και ορύγματα του πιο βίαιου πολέμου της ιστορίες, που αναζητώντας την αίσθηση του σπιτιού, στην αδιανόητη, απάνθρωπη κατάσταση τους δίναν μια πινελιά ζεστασιάς και θαλπωρής. Και ήταν αυτή η πινελιά που έκανε την διαφορά. Ήταν η μεγαλύτερη και πιο πολύνεκρη πολεμική αναμέτρηση που γνώρισε ο κόσμος μέχρι την έκρηξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ξεκίνησε στις 28 Ιουλίου 1914, όταν η Αυστροουγγαρία κήρυξε τον πόλεμο κατά της Σερβίας και τελείωσε με την ταπεινωτική ήττα της Γερμανίας και των συμμάχων της στις 11 Νοεμβρίου 1918. Ο αρχικός ενθουσιασμός όλων των πλευρών για σύντομη και αποφασιστική νίκη σε λίγες ημέρες, άρχισε να υποχωρεί, καθώς ο πόλεμος οδήγησε σε αδιέξοδο με δαπανηρές μάχες και την εφαρμογή της τακτικής των χαρακωμάτων, ιδιαιτέρως στο δυτικό μέτωπο του πολέμου. Κάποια στιγμή το σύστημα των χαρακωμάτων και οχυρώσεων στο δυτικό μέτωπο έφτασε να εκτείνεται σε μήκος σχεδόν 765 χιλιομέτρων, από τη Βόρεια Θάλασσα ως τα ελβετικά σύνορα περίπου, και καθόρισε τον πόλεμο για τους πιο πολλούς μαχητές από τη Βόρεια Αμερική και τη Δυτική Ευρώπη. Έτσι ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος θα παραταθεί εξωφρενικά, θα τελματώσει στη στασιμότητα των αψιμαχιών των χαρακωμάτων, θα θερίσει την αλκή της ευρωπαϊκής νεολαίας. Οκτώ εκατομμύρια νεκροί στα πεδία των μαχών, είκοσι δύο εκατομμύρια τσακισμένοι απόμαχοι με ακρωτηριασμένα μέλη και διαλυμένα πρόσωπα από τις εκρήξεις, πνευμόνια κατεστραμμένα από τα αέρια, ψυχές ρημαγμένες από τη φρίκη. Και οι άνθρωποι, οι φαντάροι, εκείνοι που ζούσαν με τον θάνατο συντροφιά, έψαχναν λίγη παρηγοριά στα χαρακώματα και έφτιαχναν κάτι που να θυμίζει σπίτι και προσωπικό χώρο και ομορφιά και ζεστασιά και καταφύγιο. Κάποτε, γύρισαν σπίτια τους. Κι αυτό είχε περάσει για τους ανθρώπους…
